مطالعه انتقادی نظریه های قانون طبیعی عقلگرایان دوره جدید با تاکید بر دیدگاه های منتسکیو، روسو و کانت

از میان تفاسیر متنوع قانون طبیعی، پرطرفدارترین آنها عبارتست از اینکه «قانون طبیعی، فرمانهای عقل عملی درباره رفتارهای اختیاری بشر در همه زمینها و زمانهاست که بشر با اطاعت از آنها به خوشبختی همیشگی دست می یابد». آموزه قانون طبیعی در دوره جدید دستخوش دو خوانش متضاد تجربه گرا و عقلگرا قرار گرفت. مراد از «عقل» در اندیشه عقلگرایی دوره جدید، عقل حسابگر بود که عقلگرایان آن را ابزاری برای رسیدن به آرزوهای مادی و غیرمادی (اخلاقی) خویش میدانستند. سه فیلسوف عقلگرای عصر روشنگری که در آن زمان بیش از دیگران درباره آموزه قانون طبیعی بحث و نظر داشته اند، عبارتند از: منتسکیو، روسو و کانت. در این مقاله پس از بیان گزارشی مختصر از مباحث و نظریات آنها در مورد قانون طبیعی، به ارزیابی این دیدگاه ها بترتیب ذیل پرداخته شده است. در گفتار نخست، منتسکیو با طرح یک افسانه خودساخته معتقد است که پیروی از میل طبیعی، بشر را به خوشبختی میرساند. این پیروی در نگاه او، مفاد قانون طبیعی است. مهمترین نقد بر نظریه قانون طبیعی منتسکیو آنست که او قانون طبیعی را با «قانون طبیعت» خلط کرده است. در گفتار دوم، روسو برخلاف منتسکیو، اعتقاد دارد که قانون طبیعی مبتنی بر عقل نیست، بلکه در غرایز و احساسات بشر ریشه دارد. اشکال اساسی این دیدگاه، نگرش مادی روسو به طبیعت بشر است و همین باعث شده که انسان در نظر او، در سطح یک حیوان فروکاسته شود. سرانجام، در گفتار سوم به بررسی انتقادی قانون طبیعی در اندیشه کانت پرداخته شده است. بنظر وی، قانون طبیعی با قانون طبیعت تفاوت دارد. کانت بر این باور است که ماهیت قانون طبیعی دو ویژگی دارد: جهانشمولی (کلیت) و درونی (باطنی) بودن. با اینهمه، او هیچیک از مصادیق قانون طبیعی را بیان نکرده و در ارایه تبیینی کامل برای این آموزه موفق نبوده است. این ناکامی ریشه در نظام معرفتی فلسفه کانت دارد که بر مبنای آن، عقل عملی و فرامین آن (یا همان قانون طبیعی) را باید غیرمستدل و غیرقابل اعتماد دانست. کانت معتقد است مباحث مربوط به امور غیرمادی و حتی جواهر مادی، مباحثی جدلی هستند، و نه برهانی. روش تحقیق در این نوشتار، همانند هر مطالعه انتقادی دیگر، روش ترکیبی نقلی عقلی است. در این روش، ابتدا دیدگاه های این سه فیلسوف عقلگرای دوره جدید درباره قانون طبیعی نقل شده و سپس بکمک برهان و استدلال عقلی، بررسی و ارزیابی شده است.