اثرات مدیریت زراعی دراز مدت در تشکیل سخت لایه شخم: پیامدهای آن بر ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک

فشردگی خاک و تشکیل سخت لایه شخم در خاک های کشاورزی ایران به یک معضل جدی تبدیل شده که بهره وری منطقه را تهدید می کند. تشکیل سخت لایه شخم به دلیل کاربرد درازمدت ادوات خاک ورزی در یک عمق ثابت، پیامد مهم شیوه خاک ورزی مرسوم در اراضی زراعی است که رشد محصول را کاهش می دهد. برای اثبات وجود سخت لایه شخم و درک نقش آن بر ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک، 32 خاکرخ (8 خاکرخ در هر منطقه) در چهار استان قزوین، گلستان، مرکزی و خوزستان با اقلیم نیمه خشک حفر، تشریح و نمونه برداری گردید. در هر چهار منطقه و در 70 درصد از خاکرخ ها، سخت لایه شخم با ضخامت متوسط 24 سانتی متر در 16 تا 64 سانتی متری زیر سطح خاک مشاهده شد. در سخت لایه شخم نسبت به سایر افق ها مقدار تخلخل کل خاک از 7 تا 19% کاهش و میزان جرم مخصوص ظاهری خاک بین 5 تا 14% افزایش داشت. عمق تشکیل این لایه و گسترش عمودی آن و همچنین شدت تراکم آن در خاک های مناطق مختلف، متفاوت بوده است. وجود سخت لایه شخم (به غیر از منطقه آبیک قزوین) باعث تجمع 14 تا 40 درصدی املاح محلول و ایجاد یک لایه نسبتا شور در زیر افق سطحی (Ap) شده بود. مهمترین دلیل متراکم بودن سخت لایه شخم در منطقه زراعی گنبد نسبت به سه منطقه دیگر، بالا بودن میانگین درصد سیلت (حدود 60 درصد) در این منطقه بود. در کنار اثر بافت خاک، غالب بودن روش آبیاری غرقابی در هر چهار منطقه علی رغم خشک بودن اقلیم نیز باعث تشدید تراکم و غیرقابل نفوذ شدن سخت لایه شخم به ویژه در مناطق زراعی استان های گلستان، خوزستان و مرکزی شده است، زیرا شخم سالانه در اعماق ثابت در کنار آبیاری سنگین با حجم زیاد آب، سبب شستشوی ذرات رس و سیلت از سطح خاک و تجمع در عمق متراکم شده می گردد.