واکاوی نظام دیدن در عصر صفوی با تاکید بر قواعد دیدن در میدان نقش جهان

نظام دیدن، اصطلاحی است که ارجاع به زمینه مندی امر دیدنی دارد؛ بدین معنا که آنچه می بینیم هرگز خنثی و خالی از ارزش گذاری نیست. این که در یک جامعه ی مشخص، در یک زمان مشخص، چه چیزها/ افرادی دیده می شوند؟ مکان های دیدن کدامند و افراد و طبقات اجتماعی چگونه در این مکان های دیدن توزیع می شوند؟ می تواند تعیین کننده ی مشخصه های نظام دیدن در یک موضع مشخص باشد. مهندسی امر دیدنی مختص مدرنیته نیست و در ادوار گذشته نیز حکومت ها از ابزارها و روش های مختلف برای تعیین محدوده ی امر دیدنی بهره برده اند. لذا هدف پژوهش حاضر این است که با واکاوی مکان های دیدن و مشخصه های امردیدنی در عصر صفوی، مولفه های شاخص نظام دیدن در این عصر را تبیین نماید. در راستای این هدف، میدان نقش جهان اصفهان، که یکی از مهم ترین فضاهای ساخته شده ی شهری عصر صفوی و مکانی برای دیدن و نمایش دادن بوده است، به عنوان نمونه مورد مطالعه برگزیده شد.مفهوم "نظام دیدن" مبنای نظری پژوهش حاضر است؛ بدین منظور، با استناد به آرای نظریه پردازان مطرح این حوزه تعاریف نظام های دیدن و راهکارهایی برای تحلیل این نظام ها مشخص گردید و در تحلیل نمونه ی مورد مطالعه ی پژوهش بکار گرفته شد. این پژوهش در زمره پژوهش های بنیادین است که به شیوه ی توصیفی-تحلیلی و بر مبنای داده های اسنادی انجام گرفته است.نظام دیدن عصر صفوی مبتنی بر "نمایش" است؛ در این نظام، حکومت با دستکاری در امر دیدنی و برگزاری مناسک نمایشی ارکان قدرت و پایه های مشروعیت خود را تثبیت نموده و تصویری از سلطنت برمی سازد که سوژه هایش را به تسلیم وامی دارد. شخص شاه و پایه های مذهبی، نظامی و اقتصادی حکومت صفوی مهم ترین امور دیدنی عصر صفوی بودند. حق دیدن بر اساس فضای میدان نقش جهان به دو طبقه تعلق می گیرد: آنهایی که در جایگاه رفیعشان دیده می شوند و آنهایی که تماشا و تحسین می کنند و مرعوب می شوند.