بررسی وضعیت برگاب در تاغ Haloxylon persicum Bunge و اسکنبیل (Calligonum comosum L'Hér) و نقش آن ها بر حفاظت خاک

بحران آب بیش از سایر عامل های زیستی و محیطی موجب کاهش تولید بوم نظام های گیاهی به خصوص در اقلیم خشک می شود. به همین دلیل، ارزیابی و سنجش باران اهمیت بیش تری پیدا می کند، به خصوص در مناطق خشک و نیمه خشک که رطوبت خاک عامل محدود کننده و موثر بر تولیدات گیاهی است (صادقی و عطارد 2014). این که چه نسبتی از بارش به برگاب تبدیل می شود بستگی به سه ویژگی مهم خصوصیت های گیاهی، ویژگی های بارش و شرایط تبخیر دارد (گریتس و همکاران 2010). هدف پژوهش حاضر تاثیر اندازه و شدت بارش و درصد تراکم تاج پوشش گونه های اسکنبیل و تاغ بر اندازه و درصد برگاب آن ها در شرایط اقلیمی بیرجند در بازه ی زمانی (مهر 1398 تا خرداد 1399) می باشد که براساس آن می توان گونه ای که در طرح های حفاظت خاک بهتر عمل می نماید انتخاب نمود.

این پژوهش در سال آبی از مهر 1398 تا خرداد 1399در غرب شهر بیرجند در پردیس دانشکده ی کشاورزی و منابع طبیعی واقع در 5 کیلومتری جاده ی کرمان انجام شد. این منطقه در ''63 '21 º 59 شرقی و ''21 '43 º 32 شمالی قرار گرفته است. میانگین باران سالانه ی منطقه در دوره ی 50 ساله 170/8 میلی متر است (درخشان و همکاران 2014). در این پژوهش اندازه ی ربایش تاجی گونه های تاغ و اسکنبیل بررسی شد. از هر گونه ی تاغ و اسکنبیل چهار تکرار با تراکم پوشش تاجی کم تا زیاد انتخاب شد. درصد انبوهی تاج پوشش گونه ها با در نظرگرفتن قطر بزرگ و کوچک درختچه اندازه گیری شد. از ظروف سینی شکل با ابعاد 30×30 سانتی متر برای جمع آوری آب باران زیر هر گونه استفاده شد. همچنین، برای محاسبه ی مساحت موثر تاج پوشش گونه ها از سطح تاج پوشش آن ها در فصل پاییز تا بهار به صورت عمودی تصویربرداری شد. برای تجزیه وتحلیل داده ها از آزمون های همبستگی، تحلیل وایازی و تجزیه ی واریانس یک طرفه (ANOVA) استفاده شد. کلیه آزمون های آماری به وسیله ی نرم افزار SPSS انجام شد و نمودارها به وسیله ی نرم افزار اکسل رسم شد.

نتایج و بحث :

اسکنبیل، گونه ای مقاوم به خشکی بوده و در تپه های شنی و زمین های بسیار سبک در بیابان های خشک گسترش یافته است. نتایج بررسی این گونه در نهالستان دانشکده ی کشاورزی نشان داد بیش ترین حجم برگاب با اندازه ی 15/6 میلی متر مربوط به فصل بهار است. همچنین بین اندازه ی بارش و اندازه ی برگاب براساس ضریب همبستگی پیرسون در سطح 0/01 همبستگی مثبت معنی دار وجود دارد (0/93=R2). بین شدت بارش و اندازه ی برگاب در سطح 0/05 همبستگی مثبت معنی دار وجود دارد (0/79=R2). بین شدت بارش و درصد برگاب درسطح 0/01 همبستگی مثبت معنی دار وجود دارد (0/87=R2). تاغ به دلیل پایین بودن ظرفیت (پتانسیل) اسمزی، در جذب رطوبت خاک توانایی زیادی دارد. براساس ضریب همبستگی پیرسون بین ویژگی های بارش و برگاب رابطه ی معنی داری وجود دارد. نتایج نشان داد بین اندازه ی بارش و اندازه ی برگاب و درصد انبوهی تاج پوشش گونه و اندازه ی برگاب در سطح 0/05 همبستگی مثبت معنی دار وجود دارد (به ترتیب 0/78=R و 0/71=R). همچنین  بین درصد برگاب با هیچ کدام از ویژگی های بارش رابطه ی معنی داری وجود ندارد.

نتیجه گیری و پیشنهادها:

بیش ترین اندازه ی برگاب مربوط به گونه ی اسکنبیل 15/6 میلی متر و کم ترین مربوط به گونه ی تاغ 1/2 میلی متر است. براساس نتایج به دست آمده، بیش ترین درصد برگاب گونه ی تاغ 46% در بهمن ماه و کم ترین 10% در آذرماه است (p≤0/05). با توجه به این که گونه ی تاغ دارای برگاب بیش تری است سبب می شود آب بیش تری جذب تاج پوشش شده و آب کم تری به زمین برسد، ازاین رو برای جلوگیری از سیل و فرسایش خاک مناسب تر می باشد.