بررسی، تحلیل و مقایسه آثار داستانی مجتبی بزرگ علوی و نجیب محفوظ با رویکرد به مبانی نقد جامعه شناسانه

در ایران و مصر، مجتبی بزرگ علوی و نجیب محفوظ دو نویسنده جریان ساز در عرصه ادبیات داستانی معاصر به شمار می روند. توجه به خویشکاری ادبی، موجب انعکاس بسیاری از دغدغه های اجتماعی و گروهی در آثار داستانی آن ها شده است. به این اعتبار، در پژوهش حاضر با استناد به منابع کتابخانه ای و شیوه توصیفی- تحلیلی، داستان های نویسندگان مذکور بر اساس مولفه های نقد جامعه شناسی و رویکرد تطبیقی (مکتب آمریکایی) بررسی شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که این دو با ترکیب هوشمندانه سیاست و اجتماع، منظور و نقد خود را بازگو کرده اند. آن ها از تضییع حقوق زنان در جامعه وقت ایران و مصر، دل مردگی مردم، عدم انسجام در مناسبات اجتماعی و نظام ارباب-رعیتی و فیودالی سخن گفته اند. همچنین، اشاره به کاستی های اجتماعی همچون: اعتیاد، خیانت، قماربازی، فقر، دزدی، قتل، تن فروشی، رشوه-ستانی . در آثار دو نویسنده کاملا مشهود است. افزون بر این، پرداختن به تبعیض اجتماعی و اهمیت رسال ادبی در آثار داستانی بزرگ علوی برجسته شده و در آثار محفوظ از مواردی چون: بی نظمی جامعه و رواج قانون گریزی و تسلط نابکاران و استعمارستیزی یاد شده است. در مجموع، غالب داستان های این دو نویسنده، برآیند واکنش ادبی آن ها نسبت به کاستی های جامعه ای بوده است که در آن زندگی می کردند. بنابراین، داستان ابزاری انتقادی برای بازنمایی و آسیب-شناسی این نقصان ها در مرحله نخست و تلاش برای رفع آن در گام بعدی بوده است.