بررسی کلئوپتیل و مزوکوتیل به عنوان مهم ترین عامل های استقرار بذر گندم نان در شرایط دیم

کلیوپتیل از ساقه چه و برگ اول حفاظت می نماید تا از جنین به سطح خاک منتقل شوند. کلیوپتیل برای استقرار گیاه بسیار ضروری است. ارقامی که کلیوپتیل و مزوکوتیل بلندتری دارند عمیق تر کشت می شوند و در شرایط تنش خشکی موفق تر هستند. با این وجود، اطلاعات اندکی در مورد ژنتیک آنها وجود دارد. هدف این پژوهش بررسی طول کلیوپتیل و مزوکوتیل در ارقام ایرانی، خارجی و لاین های حاصل از برنامه های به نژادی دانشگاه شهید باهنر کرمان و بررسی ژنتیک این صفات است.

در این پژوهش 30 ژنوتیپ گندم نان از منشاء ایران، سیمیت، ایکاردا، آمریکا و استرالیا و 5 لاین حاصل از برنامه به نژادی دانشگاه شهید باهنر کرمان در عمق 10 سانتی متری خاک مزرعه تحقیقاتی دانشگاه شهید باهنر کرمان در قالب یک طرح بلوک کامل تصادفی با 7 تکرار کشت شد. هر کرت شامل سه خط به طول دو متر و فاصله بذرها از همدیگر 5 سانتی متر بود. در هنگام برداشت بوته ها با استفاده از بیل و به آرامی از خاک خارج شدند و حذف خاک ها از ناحیه ریشه و شستشوی ریشه انجام شد. در این پژوهش صفات طول کلیوپتیل، طول مزوکوتیل، تعداد ریشه نخستین، طول ریشه، تعداد ریشه بذری، وزن خشک ریشه و وزن خشک اندام هوایی مورد اندازه گیری قرار گرفت.

کلیوپتیل و مزوکوتیل دو صفت مهم برای افزایش تحمل به خشکی در گندم نان هستند. در این پژوهش طول مزوکوتیل از 20/5 برای رقم اکسکلیبر تا 08/2 سانتی متر برای رقم زاگرس متفاوت بود و وراثت پذیری (48/0) و پاسخ به گزینش (61/11 درصد) بالایی داشت. از طرف دیگر این صفت با طول کلیوپتیل (**53/0=r)، وزن ریشه (*38/0=r) و وزن اندام هوایی (*36/0=r) همبستگی مثبت و معنی داری داشت. صفات تعداد ریشه نخستین و تعداد ریشه بذری دارای بیشترین وراثت پذیری خصوصی (59/0) و طول ریشه دارای کم ترین وراثت پذیری خصوصی (13/0) بود. به طور کلی، ارقام مناسب کشت در شرایط دیم، کلیوپتیل و مزوکوتیل بلندتری نسبت به ارقام فاریاب داشتند. وزن ریشه و اندام هوایی همبستگی مثبت و معنی داری (**82/0=r) با هم داشتند.

به طور کلی، برنامه های به نژادی برای افزایش عملکرد در شرایط دیم و آبی متفاوت است. در برنامه به نژادی گندم برای شرایط دیم باید بر روی صفات کلیوپتیل و مزوکوتیل تاکید ویژه ای شود. این صفات تحت تاثیر عادت رشد گیاه قرار نگرفتند.

مزوکوتیل ارقام ایرانی برای اولین بار مورد بررسی قرار گرفت.
لاین های ایجاد شده مناسب شرایط دیم در دانشگاه شهید باهنر کرمان کلیوپتیل و مزوکوتیل مناسبی داشتند.
کلیوپتیل و مزوکوتیل همبستگی مثبت و معنی داری با هم داشتند.