واکاوی توزیع مکانی ایستگاه‎های آتش نشانی شهر تبریز با رویکرد پدافند غیرعامل

شهرها ملزم به تامین نیازهای شهروندان است. در مسیر تامین نیازهای شهروندان، آسیب های طبیعی و غیرطبیعی در بستر شهر، این فرآیند را پیچیده تر و از سویی دیگر مهم تر نشان می دهند. موضوع پدافند غیرعامل در چنین موارد خاص که نجات جان انسان ها فاکتوری کلیدی بوده، شرایط ساماندهی به شهر و مسایل آن را فراهم می آورد. طبق بررسی پژوهش‎های جهانی حداکثر زمان واکنش به مهار آتش و حوادث 5 دقیقه است لذا هر ایستگاه آتش‎نشانی از زمان معلوم شدن آتش تا مهار آن باید در عرض 5 دقیقه بتواند نیروهای امدادی خود را به محل حادثه اعزام نماید. از این روی پراکنش صحیح محل های آتش نشانی در سطح شهر از موارد ضروری و کلیدی در شهرهای پیشرفته است. در این راستا، پژوهش حاضر به بررسی توزیع مکانی ایستگاه های آتش نشانی در شهر تبریز در شرایط بحرانی پرداخته است. به عبارتی هدف این مقاله واکاوی پراکنش بهینه ایستگاه‎های آتش‎نشانی شهر تبریز با رویکرد پدافند غیرعامل است.

باتوجه به هدف پژوهش، از روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و بهره گیری از مطالعات کتابخانه ای برای تهیه پرسشنامه استفاده شده است. در این پژوهش از تکنیک دلفی و هم چنین روش تحلیل سلسله مراتبی، تحلیل شبکه برای ارزیابی اهمیت لایه های اطلاعاتی استفاده شده است. لایه های موثر در مکان یابی مناطق مناسب استقرار مراکز آتش نشانی تلفیق و همپوشانی شده اند. در این راستا، نزدیکی به کاربری های سازگار، دوری از کاربری های ناسازگار، تراکم جمعیت، دسترسی، قیمت زمین و شعاع عملکردی ایستگاه های آتش نشانی در بستر سیستم اطلاعات جغرافیایی مدنظر قرار گرفته است. معیارهای مکان یابی ایستگاه‎های آتش نشانی با مطالعه پیشینه پژوهش انتخاب شده است و پس از تدقیق معیارهای موثر، کاربرد آن در یک نمونه موردی ارزیابی شده است.

عامل جمعیت یکی از مولفه های مهم در احداث ایستگاه های آتش نشانی باید در نظر گرفته شود. به طوری که مناطقی که داری تراکم جمعیتی بالایی هستند جز مناطق مستعد برای احداث ایستگاه های آتش نشانی محسوب می شوند. از طرفی، عواملی چون نزدیکی به راه های اصلی، قیمت زمین، شعاع پوشش ایستگاه های آتش نشانی موجود، نزدیکی به کاربری های مسکونی، تجاری، ورزشی متوسط و کوچک، نزدیکی به جایگاه های سوخت و فاصله از ترمینال های بین شهری، مراکز مذهبی، مراکز بهداشتی درمانی و مجموعه های ورزشی بزرگ جزء عوامل مهم در مکان یابی و احداث ایستگاه های آتش نشانی در نظر گرفته شده اند. با توجه به تحلیل شبکه صورت گرفته، میزان پوشش زمانی 5 دقیقه ای ایستگاه های آتش نشانی موجود در شهر تبریز 55% است و بر این اساس می توان به کمبود این کاربری ضروری در گستره شهر اشاره نمود.

براساس نتایج تحلیل ها، سه اولویت و ضرورت برحسب شرایط موجود، در راستای احداث مکان های جدید ایستگاه های آتش نشانی شناسایی و معرفی شد. به طوری که، بخش های شمالی و شمال غربی شهر تبریز، جزء بخش های مناسب، بخش های مرکزی شهر نسبتا نامناسب و بخش های جنوب شرقی تبریز نامناسب برای احداث ایستگاه های آتش نشانی ارزیابی شدند.