ارزیابی تحمل خشکی در ژنوتیپ های گلرنگ با استفاده از شاخص های تحمل

گلرنگ درصد قابل توجهی روغن دارد و یکی از گیاهان روغنی مهم به شمار می رود. این گیاه به منظور استفاده از گلچه ها برای رنگ و طعم دهندگی به غذا، دارو و تغذیه دام و پرندگان کشت می شود. از طرفی کم آبی یکی از مهم ترین تنش های محیطی است که باعث کاهش در راندمان و تولید این محصول زراعی می گردد. هدف از این تحقیق بررسی تحمل تنش خشکی در ژنوتیپ های گلرنگ با استفاده از شاخص ‎های کمی تحمل به تنش خشکی بود.

آزمایش به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در شهرستان ابرکوه در سال 96-1395 انجام شد. عامل اصلی شامل سه رژیم آبیاری بدون تنش، قطع آبیاری از مرحله 50 درصد گلدهی تا رسیدگی (تنش گلدهی) و قطع آبیاری از مرحله شروع دانه بندی تا رسیدگی (تنش دانه بندی) بود. ژنوتیپ های گلرنگ شامل فرامان، سینا، گلدشت، پرنیان، صفه، محلی اراک 2811، رقم محلی اصفهان، توده کاشان، توده شیراز و توده کرمان در کرت های فرعی قرار گرفتند. شاخص های تحمل به تنش خشکی مورد استفاده در این مطالعه شامل شاخص تحمل (TOL)، شاخص حساسیت به تنش (SSI)، شاخص میانگین بهره وری (MP)، شاخص میانگین هندسی عملکرد (GMP)، شاخص میانگین هارمونیک (HM)، شاخص تحمل تنش (STI)، شاخص عملکرد (YI) و شاخص پایداری عملکرد (YSI) بود که با استفاده از عملکرد دانه ژنوتیپ ها در شرایط بدون تنش (Yp) و تنش خشکی (Ys) محاسبه شدند.

نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر ژنوتیپ ، تنش و اثر متقابل تنش× ژنوتیپ برای عملکرد دانه معنی دار بود. نتایج تجزیه واریانس ساده نشان داد که اختلاف معنی داری بین ژنوتیپ ها از نظر Ypو Ys و شاخص های MP، GMP، HM، STI و YI در هر دو شرایط تنش وجود دارد. ضرایب همبستگی ساده بین شاخص های تحمل به تنش خشکی و عملکرد دانه نشان داد که شاخص های MP، GMP، HM، STI و YI همبستگی مثبت و معنی داری با عملکرد دانه در شرایط بدون تنش و عملکرد دانه در هر دو شرایط تنش گلدهی و دانه بندی داشتند. لذا این شاخص ها برای شناسایی ژنوتیپ های برتر مناسب بودند. مقایسه ژنوتیپ های مختلف گلرنگ با استفاده از نمودار چند متغیره بای پلات نشان داد که ژنوتیپ های سینا، توده کرمان و فرامان در مجاورت بردار شاخص های مناسب تحمل خشکی قرار گرفتند. بنابراین می توان این ژنوتیپ ها را به عنوان ژنوتیپ های برتر در شرایط بدون تنش و هر دو شرایط تنش گلدهی و دانه بندی در نظر گرفت. نمودار سه بعدی Yp، Ys و STI نیز نتایج بای پلات را تایید نمود.

نتایج نمودار سه بعدی و بای پلات برای ژنوتیپ های مورد بررسی نشان داد که می توان ژنوتیپ های سینا، توده کرمان و فرامان را به عنوان ژنوتیپ های متحمل به تنش خشکی در هر دو شرایط اعمال تنش پس از مراحل گلدهی و دانه بندی پیشنهاد نمود.