بررسی تنوع ژنتیکی بنه های زعفران (Crocus sativus L.) القا شده با پرتو گاما با استفاده از نشانگر SCoT

زعفران به دلیل عقیم بودن، صرفا از طریق غیرجنسی تکثیر می یابد و از این جهت، به استثنای برخی جهش های خود به خودی، تغییرات ژنتیکی دیگری، به طور طبیعی در آن ایجاد نمی شود. از این رو، جهش های القایی می توانند به عنوان روشی مناسب جهت ایجاد تنوع در ساختار ژنتیکی گیاه و بهبود خصوصیات رشدی، عملکردی و کیفی آن عمل نمایند. مطالعه حاضر به منظور بررسی تنوع ژنتیکی پرتودیده های گیاه زعفران نسبت به نمونه های شاهد (بدون پرتوتابی) با استفاده از نشانگر SCoT انجام شد.
بنه های سالم زعفران در دو سطح 15 و 18 گری پرتو گاما، پرتوتابی و بلافاصله پس از پرتوتابی به همراه بنه شاهد در گلخانه کشت شدند. به منظور بررسی تنوع ژنتیکی ایجاد شده، پس از استخراج DNA از نمونه برگ و تعیین کیفیت و کمیت DNA استخراج شده با استفاده از دستگاه نانودراپ، از 30 آغازگر SCoT استفاده شده، در نهایت 9 آغازگر برای این بررسی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
در مجموع 47 نوار نمره دهی شد که 33 نوار چندشکلی نشان داد به طوری که بیشترین تعداد نوار چندشکل مربوط به SCoT05 (6 نوار) و کمترین تعداد مربوط به SCoT04، SCoT11 و SCoT12 (2 نوار) بود. میانگین درصد و محتوای اطلاعات چندشکلی به ترتیب 35/69 و 36/0 بدست آمد که بیشترین شاخص محتوای چندشکلی، مربوط به SCoT11 و SCoT17 (45/0) و کمترین آن مربوط به SCoT13 (23/0) بود. بیشترین مقدار شاخص نشانگر را نیز SCoT17 (33/0) به خود اختصاص داد. بر اساس نتایج ماتریس ضرایب تشابه جاکارد، دامنه تغییرات از 45/0 تا 88/0 متغییر و میانگین آن برابر با 70/0 گزارش شد. نتایج تجزیه خوشه ای نیز نشان داد که 2 نمونه شاهد در خوشه اول، 3 پرتودیده از 4 پرتودیده دوز 15 گری در خوشه دوم و به جز پرتودیده 18G105 که در خوشه مجزا قرار گرفت، سایر پرتودیده های 18 گری به همراه پرتودیده 15G132 از سطح 15 گری در یک خوشه گروه بندی شدند. بیشترین آلل های مشاهده شده (Na) در تیمار 15 گری (55/1) و کمترین آن در شاهد (2767/1) برآورد شد. میزان تنوع در جمعیت 15 گری بر اساس شاخص های شانون و نی (2061/0=I و 3064/0 =He) بیشتر از شاهد و 18 گری بود.
نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد نشانگر SCoT17 کارایی بالایی در بروز چندشکلی میان پرتودیده ها و نمونه های شاهد زعفران دارد. تجزیه واریانس مولکولی نیز تنوع درون گروه ها را بیشتر از بین گروه ها ارزیابی نمود. همچنین تفاوت در الگوی نواری نشانگرهای SCoT، الگوی خوشه بندی و یافته های فاصله ژنتیکی، سودمندی پرتودهی گاما و کارایی جهش زایی را برای ایجاد تنوع در گیاه زعفران نشان داد.