سلفی گری در اندیشه شیخ یوسف قرضاوی

شیخ یوسف قرضاوی عالمی تقریبی و منتسب به جریان اعتدال گرای اخوان المسلمین است. شاید برشمردن او در شمار سلفیان سنتی، مدعایی نااستوار و بی نصیب از صحت به نظر آید؛ ولی با استقصای آرای وی در حوزه های عقیدتی و کلامی موردتاکید سلفیه، می توان به مولفه هایی دال بر تمایل وی به جریان سلفی گری دست یافت. قرضاوی در مسیله تفسیر صفات، ضمن مقبول دانستن اجمالی مکتب اثبات سلفیه، با تصویب رای حسن البنا در معرفی مکتب تفویض به عنوان رای سلف و تجویز تاویلات فارغ از تکلف و تعسف در این حوزه، با انتقادات دامنه دار سلفی ها مواجه شده است. وی در تنقیح مبانی نظری مسیله توحید ربوبی و الوهی، اجمالا با تقریر سلفیه موافقت کرده است؛ ولی در تضاد با باور سلفی ها، مسیله توسل را امری عقیدتی ندانسته و البته به جهت سد ذریعه شرک آن را تجویز نمی کند. نکته مهم اینکه وی به جهت ملاحظات اجتماعی جوامع اسلامی و اندیشه تقریب گرایانه خود، با عدم تقید به لوازم مبانی نظری سلف گرایانه خود در تبیین توحید، از تکفیر متنسکین به مناسکی چون استغاثه ابا نموده است؛ امری که در حوزه تطبیق عملی لوازم توحید حاکمیت توسط قرضاوی نیز قابل رهگیری است؛ جایی که وی به سان محمد قطب، البته ملایم تر از وی، از تصریح به لوازم تاکید خود بر مسیله توحید حاکمیت، که بعضا می تواند به تکفیر حاکم بغیر ما انزل الله بینجامد، شانه خالی کرده است. قرضاوی در مسیله تبیین امر بدعت و مصادیق آن، به سان سلفیه تشدد و سخت گیری زیادی به خرج داده است؛ هرچند سلفی ها نیز برخی باورهای وی مانند تصویب تصوف اعتدالی، تمایل به مکتب اشاعره، تمجید از دموکراسی، و تسامح در شرایط خروج بر حاکم را برنتافته و او را به تسامح در عقیده متهم نموده اند. از سویی دیگر، اعتقاد عمیق قرضاوی به مسیله فتح باب اجتهاد و دفاع کم نظیر وی از بنی امیه، از مصادیق بارز سلف گرایی او به شمار می آید. در نهایت، می توان مدعی شد قرضاوی موافقت نسبی را با مبانی کلامی سلفیه معاصر نشان داده است؛ هرچند جزم اندیشی سلفیه معاصر، برشمردن وی به عنوان یک عالم تمام عیار سلف گرا را با چالشی جدی مواجه می کند.