ارزیابی ژنوتیپ های کلزا با استفاده از شاخص های تحمل به تنش گرما در شرایط آب و هوایی اهواز

به منظور ارزیابی تحمل به تنش گرما ژنوتیپ های کلزا آزمایشی در دو سال زراعی 1398-1397 و 1399-1398 در مزرعه آزمایشی دانشگاه شهید چمران اهواز اجرا شد. آزمایش به صورت تجزیه مرکب در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در دو تاریخ کاشت (20 آبان، شرایط شاهد) و تاریخ کاشت تاخیری (20 آذر، شرایط تنش) روی نه ژنوتیپ کلزا (شامل هشت هیبرید و یک رقم آزاد گرده افشان) اجرا شد. نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که عملکرد دانه ژنوتیپ ها در سطح احتمال یک درصد با یکدیگر اختلاف دارند. همچنین بین تاریخ های کشت در هر دو سال آزمایش و اثرات سال تفاوت معنی داری مشاهده شد. میانگین عملکرد ژنوتیپ ها در شرایط شاهد و تنش در سال اول به ترتیب 08/3467 و 85/1667 کیلوگرم در هکتار و در سال دوم به ترتیب 16/3353 و 42/1687 کیلوگرم در هکتار برآورد شد. افزایش عملکرد در شرایط شاهد در سال اول نسبت به سال دوم به دلیل میزان بارندگی بیش تر و دمای مناسب تر در ماه های اول کشت بود. در این آزمایش شدت تنش در سال اول 51/0 و در سال دوم 46/0 برآورد شد که نمایانگر شدت تنش در طی دو سال بود. تاخیر در کاشت و به دنبال آن تنش گرما به طور متوسط باعث کاهش 48 درصدی عملکرد در واحد سطح شد. نتایج تجزیه شاخص های مبتنی بر عملکرد دانه نشان داد که شاخص های میانگین هارمونیک، شاخص تحمل تنش، میانگین هندسی بهره وری و میانگین بهره وری، شاخص های برتر در ارزیابی تحمل به گرما در کلزا بودند و همبستگی مثبت و معنی داری با عملکرد در هر دو شرایط شاهد و تنش داشتند. رسم نمودار سه بعدی بر اساس عملکرد دانه در شرایط تنش و شاهد و شاخص های انتخاب شده نشان داد که هیبریدهای هایولا 50 و هایولا 61 نسبت به سایر ارقام و هیبریدها متحمل تر به گرما بوده و پایداری عملکرد بالاتری در شرایط تنش گرما دارند؛ بنابراین برای مناطقی با تنش گرمای انتهای فصل کشت هیبریدهای هایولا 50 و هایولا 61 توصیه می شوند.