بازتاب آموزه های تصوف بر معماری عصر ایلخانی در پرتو تعامل نهاد حاکمیت با صوفیان

یورش مغول به ایران و تحولات عمیقی که به واسطه آن تهاجم خانمان برانداز بر جان و مال و زندگی مردم حادث شد؛ پرسمانی تک بعدی نیست که صرفا با روحیه بدوی و غیر مدنی مغولان قابل بررسی باشد؛ چه اینکه این یورش و منزل گزیدن مغولان و پسینیان ایشان یعنی ایلخانان در ایران زمین معلول عوامل مختلف ازجمله «همانند بینی» خود با ایرانیان بود؛ علاوه بر این که اختلافات شیعیان صوفی مسلک ایرانی با دستگاه خلافت نیز ازجمله عوامل مهمی است که باعث قرابت آن ها با مغولان شده و یورش این قوم را برانگیخت. ایلخانان نیز همانند نیای خود شباهت هایی میان خود و قوم مغلوب یافتند و حتی در پاره ای از زندگی سیاسی خود مفتون برخی از جریان های داخلی ایران ازجمله صوفیه شدند؛ چنانکه این شیدایی ایشان را بدان جا کشاند که در مقام مرید، زانوی ادب در مقابل مرشدانی زدند که خود از قوم مغلوب بودند؛ همین فتانگی بود که ایلخانان را بر آن داشت تا از هویت مکانی صوفیان یعنی خانقاه نیز حمایتی تمام به عمل آورند؛ گسترش عددی خانقاه ها در عصر ایلخانی اگرچه نشان از حمایت گسترده حاکمیت از آن ها است؛ اما بررسی معماری خانقاه ها نشان از تبلور آموزه های تصوف ازجمله سیادت معانی قرآنی، تهذیب نفس و تقویت روح در خانقاه های این عصر دارد.