ارزیابی کمی کیفیت خاک در کاربری ها و شیب های مختلف در حوزه آبخیز بابلرود، جنوب استان مازندران

کیفیت خاک تحت تاثیر کاربری اراضی و درجه شیب قرار می گیرد و ارزیابی آن نقش مهمی در توسعه پایدار و مدیریت منابع خاک دارد. این پژوهش به منظور ارزیابی کیفیت خاک در کاربری ها و شیب های مختلف در حوزه آبخیز بابلرود در جنوب استان مازندران انجام شد. فاکتورهای مورد مطالعه شامل کاربری اراضی در پنج سطح (جنگل طبیعی، مرتع، شالیزار، باغ مرکبات و اراضی زراعی) و کلاس شیب در پنج سطح (0-2، 2-5، 5-8، 8-12 و شیب بالای 12درصد) می باشند. 89 نقطه نمونه برداری تعیین و نمونه برداری از عمق صفر تا 20 سانتی متری خاک انجام شد. هفده ویژگی خاک شامل قابلیت هدایت الکتریکی، اسیدیته، کربن آلی، نیتروژن کل، درصد شن، سیلت و رس، تخلخل، میانگین وزنی و هندسی قطر خاکدانه، درصد خاکدانه های درشت و ریز، درصد آهک، رس قابل پراکنش در آب، کربن آلی ذره ای، کربن آلی عجین شده با بخش معدنی و ذخیره کربن آلی به عنوان مجموعه کل ویژگی ها (TDS) در نظر گرفته شدند. سپس با استفاده از روش تجزیه به مولفه های اصلی (PCA) پنج ویژگی ذخیره کربن آلی، درصد خاکدانه های درشت، قابلیت هدایت الکتریکی، درصد سیلت و رس به عنوان حداقل ویژگی های موثر (MDS) انتخاب شدند. در ادامه کیفیت خاک با استفاده از دو شاخص کیفیت تجمعی (SQIa) و کیفیت وزن دار ((SQIw و هر کدام در دو مجموعه TDS و MDS به دو روش خطی و غیرخطی ارزیابی شدند. نتایج هشت شاخص کیفیت خاک نشان داد جنگل با درجه خوب و خیلی خوب دارای بهترین کیفیت و شالیزار دارای ضعیف ترین کیفیت خاک است. در بین شاخص های ارزیابی شده، تنها شاخص SQIw-TDS-NL، کاهش کیفیت خاک با افزایش درجه شیب را نشان داد. وجود ضرایب تبیین 82/0 و 89/0 بین دو مجموعه MDS و TDS به ترتیب در  SQIaو SQIw به روش غیرخطی، نشان دهنده امکان استفاده از MDS بجای TDS در منطقه مطالعاتی است. همچنین با توجه به ضریب همبستگی 85/0 بین ذخیره کربن آلی و SQIw-MDS-NL، شاخص SQIw-MDS-NL  برای ارزیابی کیفیت خاک منطقه پیشنهاد می گردد.