قابلیت مراتع کوهستانی منطقه مرگور ارومیه جهت استفاده دو منظوره چرای دام و بهره برداری از گیاهان دارویی

استفاده چندمنظوره از مراتع، یکی از چالش های پیش روی بهره برداران است که بر اساس آن، می توان فشار چرا در مراتع را کاهش و گام مهمی، جهت افزایش رفاه و توانمند سازی مرتعداران و حفظ اکوسیستم های مرتعی، برداشت. پژوهش نیز با همین هدف، در مراتع کوهستانی منطقه مرگور ارومیه، انجام شد.

برای این منظور، طی فصل رویش سال های 99- 1398، از پوشش گیاهی هر یک از تیپ های گیاهی، در داخل 60 پلات دو متر مربعی که با فاصله 10 متر از همدیگر، در امتداد شش ترانسکت 100 متری مستقر شدند، آماربرداری شد. درصد پوشش تاجی، تراکم گونه ها، مقدار تولید علوفه گونه های مورد چرای دام و اندام مورد استفاده هر یک از گیاهان دارویی، به عنوان شاخص های اکولوژیکی، اندازه گیری شد. رانت اقتصادی و ارزش مورد انتظار هر هکتار از تیپ های گیاهی از محل بهره برداری گیاهان دارویی و علوفه، نیز به عنوان شاخص های اقتصادی، لحاظ شد. مطلوبیت بازارپسندی و تمایل به برداشت گیاهان دارویی نیز تحت عنوان شاخص های اجتماعی، از مطالعات پرسش نامه ای انجام شده، مستخرج گردید. خصوصیات فیزیکی تیپ های گیاهی و اطلاعات مرتبط با فرسایش خاک نیز از مطالعات قبلی، استخراج گردید. در گام بعد، بر اساس دستورالعمل های پیشنهادی (MSSG) و (MSMP) و بر مبنای مجموع امتیازات هر یک از شاخص ها؛ درجه شایستگی تیپ های گیاهی، جهت استفاده های چرای دام (گوسفند) و بهره برداری از گیاهان دارویی، به طبقات S1، S2، S3 و N مشخص شد. در آخر، با مقایسه طبقه شایستگی تیپ های گیاهی برای چرای دام و طبقه شایستگی آنها برای بهره برداری از گیاهان دارویی، در خصوص اولویت استفاده دومنظوره از مراتع، تصمیم گرفته شد.

نتایج نشان داد که درصد پوشش تاجی گیاهان دارویی در ترکیب گیاهی هر یک تیپ های گیاهی سامان عرفی مورد پژوهش، از 5 تا 40 درصد، متغیر است. به عبارتی، سهم گیاهان دارویی در ترکیب گیاهی رویشگاه، 20 تا 62 درصد است. ترکیب مشترک گیاهان دارویی و گونه های مورد چرای دام نیز از 3 تا 30 درصد، متغیر است. مقدار تولید علوفه گونه های مورد چرای دام در هر یک از تیپ های گیاهی، از 65 تا 850 کیلوگرم در هکتار، متغیر است. مقدار تولید گونه های دارویی نیز از 4 تا 159 کیلوگرم در هکتار، طی یک فصل رویش، برآورد شد. نتایج حاصل از تعیین شایستگی تیپ های گیاهی از نظر استفاده دومنظوره چرای دام توام با بهره برداری از گیاهان دارویی، نشان داد که 77 درصد مساحت مراتع منطقه، دارای شایستگی مطلوب، 7/10 درصد دارای شایستگی متوسط و 0/9 درصد نیز دارای شایستگی کم هستند. 3/3 درصد نیز از نظر مجموع شاخص های اکولوژیکی، محیطی و اقتصادی و اجتماعی، غیرشایسته هستند. در صورتی که شایستگی تمامی تیپ های گیاهی، از نظر چرای دام (گوسفند)، خوب است. در این ارتباط، سهم گیاهان دارویی در ترکیب گیاهی تیپ های گیاهی و شایستگی تولید گیاهان دارویی، از عوامل محدودکننده شایستگی تیپ های گیاهی، برای بهره برداری از گیاهان دارویی هستند.

تمامی تیپ های گیاهی، شایسته برای بهره برداری از گیاهان دارویی هستند. لذا با رویکرد حفظ ذخایر ژنتیکی، بهره برداری از گیاهان دارویی در تمامی رویشگاه های مرتعی، توصیه نمی شود. این موضوع، باید در سیاستگذاری توجه به گیاهان دارویی، مد نظر قرار گیرد و در طرح های مرتعداری چندمنظوره (تلفیقی) بر آن تاکید شود.