مروری بر وضعیت زیستی، تهدیدهای جمعیت و مدیریت زیستگاه سمندر ‏جویباری ایرانی ‏Paradactylodon persicus‏ در ایران

سمندر ایرانی (Persian Brook Salamander Paradactylodon persicus) یکی از خزانه های ژنتیکی منحصر به فرد دوزیستان ایران است که جنگل های هیرکانی شمال ایران آخرین حد پراکنش جنوب غربی آن در آسیا می باشد. تا سال 2019 دو گونه مجزا شامل سمندر ایرانی P. persicus در غرب و مرکز و سمندر گرگانی P. gorganensis در شرق هیرکانی معرفی شده بود ولی بر اساس داده های توالی یابی NGS و فیلوژنتیکی این سمندرها به گونه واحد سمندر ایرانی Paradactylodon persicus تعلق دارند. جمعیت شرقی در معرض انقراض (CR) و جمعیت مرکزی و غربی در معرض تهدید (NT) فهرست قرمز اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) قرار داشته و طرح ریزی برنامه های حفاظتی آن ضروری می باشد. این پژوهش بر اساس دستورالعمل پیشنهادی کارگروه بقاء گونه های اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت (IUCN/SSC)، به شناسایی تهدیدها و اقدام های مدیریتی در قالب برنامه های راهبردی حفاظت و مدیریت جمعیت سمندر ایرانی می پردازد. مهمترین تهدیدهای گونه شامل جمع آوری نمونه، حضور جانوران اهلی و وحشی، تخریب چشمه ها، کمبود منابع آبی (کم شدن جریان آب) و دسترسی آسان به زیستگاه می باشد. از مهم ترین راهبرهای حفاظت و مدیریت سمندر ایرانی می توان به 1) شناسایی تهدیدها و ارایه راهکارهای کاهش اثرات هر تهدید بر گونه و زیستگاه، 2) شناسایی زیستگاه های جدید، پایش جمعیت و ارزیابی وضعیت زیستگاه، 3) انجام مطالعات علمی جنبه های مختلف زیستی و بوم شناختی و ایجاد پایگاه داده و 4) ارتقاء سطح آگاهی ها، دانش و جلب مشارکت ذی نفعان در حفاظت از گونه و زیستگاه هستند.  نتایج این مطالعه در مدیریت زیستگاه و جمعیت سمندر ایرانی، کاهش اثرات تهدید، بازنگری برنامه های مدیریتی و توسعه حفاظت مشارکتی کاربرد خواهد داشت.