شکل گیری و عملکرد انجمن اسلامیه تبریز در دوران مشروطه (21 محرم 17 رمضان 1326 قمری)

جنبش مشروطه یکی از سرنوشت سازترین رویدادهای تاریخ ایران است. از پیامدهای مشروطیت، شکل گیری انجمن هایی بود که در مسیر حمایت یا نقد مشروطه گام برداشتند. «انجمن اسلامیه»ی تبریز از همین تشکل ها بود که در سال 1326 قمری به کوشش گروهی از روحانیان تبریز، ازجمله میرهاشم دوه چی، در مجاورت دروازه «سرخاب» و کوی «دوه چی/شتربان» شکل گرفت و با بمباران مجلس شورای ملی به دست محمدعلی شاه، به تشکل حامی حکومت در تبریز تبدیل شد. با وجود اهمیت موضوع، تاکنون پژوهش مستقلی درباره انجمن اسلامیه نوشته نشده و نوشتار حاضر در پی آن است تا بخشی از خلا علمی موجود را پر کند. علاوه بر این، پژوهش پیش رو با نقد نگاه غالب به تاریخ مشروطه ایران، تلاش کرده رویکرد نوینی را به انجمن های منتقد مشروطه، به ویژه انجمن اسلامیه، اتخاذ کند که مبتنی بر بازبینی منابع است. تاسیس و تداوم و انحلال انجمن اسلامیه تبریز، این پرسش را پدید می آورد که انجمن مزبور چگونه و با چه انگیزه ای شکل گرفت و چه نقشی را در تحولات تبریز ایفا کرد؟ در این پژوهش تلاش شده است تا با رویکردی توصیفی تحلیلی و بهره گیری از روش پژوهش کیفی، به پرسش فوق پاسخ داده شود. فرضیه پژوهش حاضر مبتنی بر این است که انجمن اسلامیه تبریز که از بستر انگیزه های دینی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی «بانیان اسلامیه» شکل گرفته بود، در ابتدای استبداد صغیر، به کانون پشتیبانی از محمدعلی شاه در تبریز تبدیل شد، اما تضارب آرای بانیان اسلامیه در کنار مقاومت مردم تبریز و بدگمانی آنان به نیروهای حکومتی، زمینه انحلال آن را فراهم ساخت.