انتخاب ارقام قدیم و جدید گندم نان متحمل به تنش خشکی پس از مرحله گل دهی

در مناطق نیمه خشک نظیر بخش وسیعی از کشور ایران به دلیل پراکنش نامطلوب بارندگی و افزایش یکباره دما در زمان پر شدن دانه، کاهش رطوبت خاک از جمله مهم ترین عامل نقصان رشد و نمو گندم محسوب می شود، لذا با ارزیابی اثرات تنش خشکی روی ارقام مورد مطالعه می توان مطلوب ترین رقم را تشخیص داد و از آن برای اهداف به نژادی آتی استفاده نمود. بنابراین هدف از این پژوهش شناسایی ارقام متحمل به خشکی و نیز خصوصیات آن‏ها با کمک شاخص های مقاومت به خشکی می باشد که سبب عملکرد بالاتر در شرایط اقلیمی خشک می شوند.

آزمایش حاضر در مزرعه آموزشی-پژوهشی دانشگاه پیام نور مرکز اسدآباد در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در دو شرایط تیمار رطوبتی در سال زراعی 96-1395 طراحی و اجرا گردید. تیمار رطوبتی در شرایط اعمال تنش خشکی به صورت قطع آبیاری بعد از گل دهی و در شرایط بدون تنش خشکی مطابق معمول منطقه تحقیق انجام پذیرفت. تعداد 14 رقم از مجموع ارقام قدیم و جدید گندم نان در این پژوهش استفاده گردید. از شاخص های تحمل به خشکی در این پژوهش استفاده گردید.

نتایج مقایسه میانگین‏ ها این آزمایش نشان داد که بیشترین میانگین عملکرد در شرایط بدون تنش خشکی و تنش خشکی به ترتیب مربوط به رقم 10 و 2 بود. بیشترین شاخص Stress Tolerance Index، Mean Productivity،Geometric Mean Productivity،Harmonic Index، Abiotic-stress Tolerance Index، Modified Stress Tolerance index in without drought stress، Modified Stress Tolerance index in drought stress و Stress Tolerance Score را ارقام شماره 10، 2 و 6 داشتند. نتایج حاصل از تحلیل همبستگی بین شاخص ها و میانگین عملکرد در شرایط بدون تنش خشکی و تنش خشکی نشان داد که مناسب ترین شاخص برای غربال کردن ارقام در دو شرایط محیطی در این مطالعه، شاخص های STI، ATI، K1STI، K2STI، STS، MP، HAM و GMP بودند. همچنین تجزیه به مولفه های اصلی نشان داد که 69/3 درصد تغییرات متغیرهای مورد بررسی در شرایط بدون تنش و تنش خشکی توسط مولفه اول و 99/4 درصد تغییرات مذکور توسط مولفه ‏های اول و دوم قابل توجیه می باشد.

در این مطالعه شاخص های STI، ATI، K1STI، K2STI، STS، MP، HAM و GMP مطلوب تشخیص داده شدند. لذا این شاخص های توانستند ارقام متحمل به خشکی و دارای عملکرد مطلوب در هر دو شرایط محیطی مورد بررسی (شرایط بدون تنش خشکی و تنش خشکی) را شناسایی نمایند. ارقامی که توانستند در هر دو شرایط محیطی توسط شاخص های مذکور مورد گزینش قرار بگیرند به ترتیب شامل ارقام شماره 10، 2 و 6 بودند.