نقش و تاثیر وزارت مالیه در دوران قاجار

پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش و تاثیر وزارت مالیه در دوران قاجار با روش تاریخی- تحلیلی انجام شد. در این مطالعه ابتدا با جستجو در پایگاه ها و سایت های اینترنتی و بانک های اطلاعاتی و استنادی مانند پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، SID، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، تبیان، مگ ایران با توجه به موضوع انتخابی و تحقیقات پژوهش های مرتبط جمع آوری شد. ابزار گردآوری اطلاعات از طریق فیش برداری از منابع بود. نتایج نشان داد که در دوره قاجار همچون دیگر سلسله های پیشین ماقبل سرمایه داری ایران، مالیات ارضی منظم ترین و مهمترین منبع درآمدی حکومت را تشکیل می داد. نظام مالیات ستانی، منشاء و میزان آن در این دوره براساس الگوهای کهن نظام زمین داری شکل گرفته بود. اما با این حال قاجارها تغییراتی را در این نظام و منشاء و میزان مالیات ایجاد کردند. در دوره مذکور یک رشته عوامل خارجی و داخلی نظام مالیاتی را تحت تاثیر قرار دادند. تحولات اقتصاد جهانی و تاثیرات آن بر اقتصاد ایران و جنگ ها و درگیری های خارجی، از جمله عوامل خارجی تاثیر گذار بر نظام مالیاتی بودند که در نهایت کاهش تولید و به تبع آن افزایش مالیات را در پی داشتند. چرا که حکومت گران قاجار سعی می کردند هر کاهشی در درآمد خود را با افزایش مالیات، جبران کنند. نقص های تشکیلاتی مالیه و مطالبات فوق العاده ای که زارعان گرفتار آن بودند همراه با مشکلات سیاسی اجتماعی ، عوامل داخلی تاثیر گذار بر نظام مالیاتی بودند که نتیجتا به کاهش تولید با افزایش مالیات منجر می شدند. مجموعه این عوامل خارجی و داخلی با سیاست غلط مالیاتی و عملکرد ضعیف حکومت همراه شد، که دو پیامد مهم را به دنبال داشت. از یک طرف ، حکومت مرکزی از مهم ترین منبع درآمدی خود کمترین استفاده را کرد و ناچار به وام های خارجی و واگذاری امتیازات به خارجیان روی آورد.