تحلیل آماری تغییرات بلندمدت بارش، دبی و کاربری اراضی (مطالعه موردی: حوزه آبخیز تجن، شمال ایران)

رواناب تولیدشده حوضه آبریز تجن در استان مازندران، به دلیل فعالیت های شدید انسان ساخت (تغییرات کاربری و ساخت سد) در سطح حوضه زهکشی آن، روند نزولی را نشان می دهد و این موضوع می تواند در بلندمدت بقای اکوسیستم دریای خزر و پایداری منابع آب حوضه را دچار مخاطره نماید. لذا بررسی روند تغییرات زمانی دبی حوضه می تواند کمک شایانی به مدیران در راستای برنامه ریزی جهت حفظ تعادل اکولوژیک و خدمات اکوسیستمی حوضه آبریز نماید. به عنوان هدف اصلی انجام این پژوهش، روند تغییرات ماهانه 4 ایستگاه هیدرومتری و 6 ایستگاه باران سنجی در سطح حوضه آبریز تجن طی دوره 50 ساله 1399-1350 موردبررسی قرار گرفته است. به منظور آشکارسازی روند تغییرات متغیرها، از آزمون ناپارامتریک من-کندال، شاخص شیب سن و شاخص مقادیر تجمعی استانداردشده استفاده شد و نتایج حاکی از بروز اغتشاشات در روند دبی زیرحوضه ها و عدم پیروی آن از بارش است. به طوری که طی دوره 30 ساله 1377-1348 داده های بارش ایستگاه های موردمطالعه با شیب متوسط 463/0- میلی متر در سال دارای روند کاهشی بودند و در مقابل دبی خروجی با شیب متوسط 02/1 مترمکعب بر ثانیه در سال، روند افزایشی داشته است. متقابلا طی دوره زمانی بین سال های 1399-1377 به رغم وجود روند مثبت داده های بارش با شیب متوسط 343/0 میلی متر در سال، دبی با شیب متوسط 249/2- مترمکعب بر ثانیه در سال روند کاهشی را نشان می دهد. با بررسی وضعیت تغییرات کاربری اراضی در مقاطع زمانی 1363 و 1400، نتایج حاکی از کاهش 16 و 11 درصدی اراضی مرتع و جنگل و افزایش 110 و 670 درصدی اراضی کشت آبی و نواحی شهری در سال 1400 نسبت به سال 1363 است. یافته های این تحقیق نشان داد که روند تغییرات زمانی دبی زیرحوضه ها از بارش تبعیت نمی کند و عامل اصلی کاهش خدمات اکوسیستمی حوزه آبریز تجن در قالب تولید رواناب، تاثیر فعالیت های انسانی در قالب تغییرات کاربری و ساخت سد در حوضه آبریز موردمطالعه است.