بررسی و نمادشناسی نقوش گیاهی سکه های ایران از دوره ایلخانی تا قاجار

ضرب نوشته ها و نقوش روی سکه ها همیشه تحت تاثیر مذهب، فرهنگ و شرایط سیاسی-حکومتی هردوره بوده است. سکه ها را می توان به عنوان یک سند تحریف نشده تاریخی برای شناخت شرایط حاکم بر جامعه در هر دوره دانست. ازسویی هر نقشی که بشر می آفریند نمادی از اعتقادات و باورهای اوست. نماد ها ارزش و معنای جدید به یک اثر می بخشند بدون این که ارزش واقعی آن را از میان ببرند. یکی از پرکاربردترین نمادها، نقوش گیاهی هستند که با ورود اسلام به دلیل کم رنگ شدن نقش مایه های انسانی و جانوری در هنر اسلامی، جایگاه موثرتر و قدرتمندتری یافتند. این نقوش، گاه به صورت انتزاعی، و گاه واقع گرایانه نقش می شدند. پژوهش حاضر با هدف گونه شناسی نقوش گیاهی حک شده برروی سکه ها از عصر ایلخانی تا دوره قاجار و هم چنین بررسی این نقوش از جنبه نمادشناسی و در راستای پاسخ گویی به پرسش هایی چون: چه نقوش گیاهی روی سکه های دوره ایلخانی تا قاجار وجود دارد؟ و این نقوش ازلحاظ نمادشناسی چه مفهومی دارند؟ انجام شده است. روش پژوهش، توصیفی-تطبیقی و تحلیلی، و گردآوری مطالب و تصاویر به روش یافته اندوزی ازطریق مطالعات کتابخانه ای و میدانی برروی بیش از 100 سکه صورت گرفته است. نتایج حاصل از مطالعات نشان داد نقوش گیاهی هم چون سایر صنایع در مسکوکات نیز کاربرد داشته است. این نقوش در دوران ایلخانی و تیموری عمدتا بسیار محدود و به صورت حاشیه ای و به منظور پرکردن فضای پس زمینه و گاه به منظور ایجاد قاب بندی به کاررفته اند؛ اما از دوره صفویه به بعد این نقوش با کمیت و پراکندگی بیشتر روی سکه ها دیده می شود، به گونه ای که کمتر سکه ای از این دوران می توان یافت که فاقد نقوش گیاهی باشد. رایج ترین نقوش گیاهی، گل های لوتوس و روزت، و نقوش اسلیمی-ختایی و ترنج هستند و ازنظر نمادشناسی، گزینش این نقوش، همگی برمبنای باورهای کهن ایرانیان و اعتلای آن براساس مبانی آیین اسلام صورت گرفته و ریشه در اعتقاد به جاودانگی، برکت، باروری و آرمان شهر ایرانی داشته است.