معماری سلجوقی در ایران؛ مسجد جامع مرند

هدف از این مطالعه بررسی دقیق گنبدخانه سلجوقی مسجد جامع مرند می باشد. این مسجد عمدتا به دلیل دارا بودن محراب ایلخانی آن شناخته شده است. گنبدخانه بخشی از یک بنای بزرگ تر می باشد که در دوره های مختلف گسترش یافته است. این مسجد به وسیله محققین قبلی که عمدتا بر این محراب تمرکز نمودند، بررسی شده است. «ساره»، «پوپ»، «سیرو» و «ویلبر» از پژوهشگران شناخته شده معماری ایران هستند که مطالعات خود را درمورد این مسجد منتشر کرده اند. «رابرت هیلن براند: در مطالعات مفصل خود مسجد مرند را به همراه سایر بناهای گنبددار شمال غرب ایران را جزو « شیوه قزوین» دسته بندی می کند. تاکنون به جز شباهت های معماری هیچ مدرک محکمی تاریخ سلجوقی مسجد جامع مرند را تایید نکرده است. این پژوهش نخست به معرفی مسجد می پردازد و سپس ویژگی های معماری گنبدخانه آن را بررسی می کند. این گنبدخانه بخشی از یک ساختمان مستطیل شکل است که در بخش تاریخی شهر قرار دارد. این ساختمان در دوره های مختلف تاریخی توسعه و تغییر یافته است. این ساختمان فاقد حیاط و یا یک ورودی تاریخی است. باوجود تخریب گنبد، گنبدخانه هنوز ویژگی های اولیه معماری خود را حفظ کرده است. این خصوصیات اصلی عبارتنداز: گنبدخانه مربع شکل، منطقه انتقال نیروی شاخصی که با سایر نمونه های سلجوقی تفاوت دارد و نیز کتیبه ای گچ بری شده که به دور گنبدخانه است از خصوصیات بارز این بنا می باشد. تکمیل خوانش کتیبه های محراب در حد امکان و بر پایه اطلاعات موجود از دیگر اهداف این مطالعه است. بررسی کتیبه گنبدخانه مورد غفلت پژوهشگران قبلی واقع شده است. اطلاعات جدیدی که در جریان حفاظت و مرمت این کتیه به دست آمد تاریخ مسجد را روشن و ساخت آن را در دوره سلجوقی تایید نمود. به علاوه، در این پژوهش برخی از طرح های منتشر نشده از این بنا ارایه می گردد.