طراحی الگوی نظام یاددهی-یادگیری ترکیبی در دانشگاه: تبیین ابعاد و مولفه ها

رویکرد یادگیری ترکیبی به معنای به کارگیری محیط یادگیری چهره به چهره همراه با ظرفیت های محیط الکترونیکی، شناخته می شود. این رویکرد، به دلیل مزایای چشمگیری که با جبران معایب دو محیط یادگیری حضوری و الکترونیکی به همراه دارد، بیش از 15 سال است توجه پژوهشگران را به خود جلب کرده است. اما امروزه، پس از شیوع اپیدمی کووید 19 در دنیا، به یک انتخاب ضروری نه تنها برای پژوهشگران که برای مدیران و صاحبان کسب و کارها از جمله نظام های آموزشی، مبدل گردیده است. از این رو، پژوهشگران در سراسر جهان بیش از پیش درصددند تا بهترین راه های بهره مندی از مزایای هر دو رویکرد چهره به چهره و الکترونیکی را در قالب الگوهای یادگیری ترکیبی برای نظام آموزشی، از جمله دانشگاه ها ارایه دهند. بنابراین، پژوهش حاضر با هدف تبیین ابعاد و مولفه های الگوی نظام یاددهی-یادگیری ترکیبی در دانشگاه، انجام شده است.

روش پژوهش کیفی نظریه، برخاسته از داده ها و از نوع نوخاسته بود. میدان پژوهش، شامل 15 نفر از مدرسان دانشگاه ها بوده که از طریق نمونه گیری هدفمند و براساس ملاک های از پیش تعیین شده، انتخاب شدند. ملاک انتخاب خبرگان، شامل «عضو انجمن یادگیری الکترونیکی و بیش از 5 سال حضور فعال در این عرصه» و «صاحب آثار برجسته علمی و سابقه تجربه عملیاتی در حوزه یادگیری الکترونیکی»، بوده است. به منظور گردآوری یافته ها از مصاحبه نیمه ساختار یافته، استفاده گردید و تا رسیدن به اشباع نظری، ادامه یافت. تحلیل یافته ها، با روش تحلیل محتوا در سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی انجام شد. میزان اعتبار یافته های پژوهش با استفاده از چهار معیار لینکلن و گوبا شامل اعتبارپذیری، تاییدپذیری، انتقال پذیری و قابلیت اطمینان؛ و پایایی آن، توسط کدگذاری مجدد و دو کدگذار مورد بررسی قرار گرفت.

نتیجه تحلیل یافته ها منجر به شناسایی 219 عبارت کلیدی گردید، سپس در قالب 29 مولفه اصلی شامل مدیریت تغییر، حمایت مدیران ارشد، برنامه راهبردی، برنامه عملیاتی، جذب، توسعه، نگهداشت، منابع فنی، منابع مالی و کالبدی، منابع اطلاعاتی و دانشی، راهبردهای تدریس و سناریونویسی، تعامل، بسته منابع درسی، ارزیابی از دانشجو، باور و نگرش مورد نیاز ذینفعان، مهارت مورد نیاز ذینفعان، دانش مورد نیاز ذینفعان، نگرش های مشترک، ارزش های مشترک، معانی و مفاهیم مشترک، پشتیبانی روانشناختی، پشتیبانی فرایندی و پداگوژیکی، پشتیبانی فنی، ارتباطات درون دانشگاهی، ارتباطات برون دانشگاهی، ارزیابی، نظارت، حفظ مالکیت معنوی، احترام به حریم خصوصی، دسته بندی شد و در نهایت، 11 عامل از جمله رهبری تحول آفرین، برنامه ریزی، مدیریت سرمایه انسانی، تامین منابع، مدیریت فرایند یاددهی- یادگیری، شایستگی های مورد نیاز ذینفعان، فرهنگ سازی درخصوص رویکردهای نوین، نظام پشتیبانی از ذینفعان اصلی و درونی، ارتباطات درون و برون دانشگاهی، نظام ارزیابی و تضمین کیفیت دانشگاه، و ملاحظات اخلاقی به منظور پیاده سازی رویکرد ترکیبی در دانشگاه، به دست آمد.

نتایج حاصل از این پژوهش، می تواند راهنمای عملی برای مدیران ارشد دانشگاه ها و موسسات آموزشی عالی به منظور پیاده سازی رویکرد یادگیری ترکیبی در نهادهای مذکور، به ویژه دانشگاه های سطح یک باشد؛ تا بدین وسیله بتوانند خود را با آخرین تغییرات، به ویژه تحولات نوین در خصوص رویکردهای نظام یاددهی-یادگیری، همسو نگاه داشته، در راستای پرورش دانشجویانی با صلاحیت ها و شایستگی های مورد نیاز جامعه و بازارکار، عملکردی اثربخش داشته باشند و بتوانند تهدید استفاده از محیط الکترونیکی را به فرصتی برای ایجاد تحول در رویکردهای آموزشی و استقرار نظام یادگیری ترکیبی با استفاده از محیط برخط، تبدیل کنند.