دیپلماسی در آستانه بحران سفارت میرزا محمدصادق وقایع نگار در تفلیس

با پایان یافتن جنگ اول ایران و روسیه (1228-1219ق./ 1819-1804م.) که به توافقنامه گلستان منجر گردید و بخش های زیادی از قفقاز به دولت تزاری واگذار شد، دولتمردان ایرانی انتظار داشتند بتوانند از طریق دیپلماسی و درخواست مستقیم از تزار الکساندر اول (1825-1801م.) بخشی از مناطق ازدست رفته را باز پس بگیرند. این درخواست توسط ابوالحسن خان ایلچی در سفارت به پترزبورگ (سال 1814م.) دنبال شد و طبق تصمیم الکساندر اول، پیگیری آن منوط به مذاکره با سفیر جدید روسیه، ژنرال یرملوف در ایران گردید که به سال 1817م. با عباس میرزا و فتحعلی شاه قاجار دیدار بی نتیجه ای به عمل آورد. این سفارت نه تنها دستاوردی برای ایرانیان در بازپس گیری مناطقی از قفقاز نداشت، بلکه موجب اختلافات و سوء تفاهم های جدیدی شد که به برافروختن جنگ دوم در سال 1826م. منجر شد. آخرین ماموریت ، سفارت میرزا محمدصادق وقایع نگار، چهره صاحب نفوذ دربار ایران بود که در سال 1241ق./ 1826م. با سفارت در تفلیس، مامور حل وفصل اختلافات مرزی با ژنرال یرملوف شد. از مهم ترین ویژگی های این سفارت ابلاغ «دستورالعمل مذاکره» به وقایع نگار بود که از نخستین تجربه های آداب دیپلماتیک در تاریخ ایران به شمار می آید. بررسی منابع و اسناد نشان می دهد که عباس میرزا و دربار ایران، طرح های مختلف برای پیشبرد گام به گام خواسته ها و مجاب کردن روس ها به قبول شرایط ایران را از قبل ترسیم کرده بودند و سرانجام نیز که به دلایل مختلف امکان تحقق مفاد دستورالعمل فراهم نشد، مذاکره به پایان رسید و جنگ سه ساله دوم که به عهدنامه ترکمانچای منجر شد، آغاز گردید.