بررسی سلسله مراتب فضایی در معماری معاصر (نمونه موردی خانه های عصر قاجار، پهلوی و معاصر)

طراحی شهری ایرانی- اسلامی، به نوعی بازتاب کاربرد کلیه اصول ساختار موجود در طبیعت می باشد. کل های موجود در طبیعت از تعاملات کلهای کوچکتر با مقیاس های مختلف در سلسله د اتبی که تا ساختار ماده پیش می رود، شکل گرفته اند. بنابراین در این مقاله به سلسله مراتب به عنوان یکی از مهم ترین ادول موجود در عرفان اسلامی و مورد استفاده در شهرسازی ایرانی- اسلامی پرداخته می شود. این اصل یکی از مهم ترین قوانین لازم برای دستیابی به انسجام شهری میباشد. در شهرهای گذشته ما سلسله مراتب به صورت پیوسته در کلیه مقیاس ها از استخوان بندی شهر تا ترکیبات معماری مورد توجه بوده است؛ لیکن مرور تجربیات شهری معاصر نشان میدهد که لفظ سلسله مراتب به صورت صوری وغالبا موردی و موضعی مطرح بوده است نه اینکه مفهوم جامع آن (شامل موارد و مراتب لازمه و توجه به کلیت کالبد فضاهای شهری و معانی آنها مورد توجه قرار گیرد. در حقیقت چیدمان های شطرنجی و شبکه ای بسیاری از طرح های شهری امروز تنها خیال انسجام شهری را با خود به همراه دارند؛ زیرا که در طرح هایی که امروزه با اهداف مختلف برای شهرها ارایه می شوند، مقیاس های میانی و فضاهای اشتراکی به عنوان دو عنصر ایجاد کننده سلسله مراتب و متعاقبا انسجام شهری مورد فراموشی قرار گرفته اند. در این مقاله ابتدا به تشریح مفهوم عام این اصل و همچنین مفاهیم عرفانی آن در عرفان اسلامی و ایرانی پرداخته شده است، سپس ابعاد مختلف اصل سلسله مراتب در محیطهای مصنوع به کمک مصادیق تصویری شهرهای ایرانی- اسلامی مورد توجه قرار می گیرد و در پایان با بررسی موارد فوق در نمونه موردی محدوده معماری معاصر از قاجار تا به امروز ، رهنمودهایی به منظور به کارگیری این اصل در طراحی شهری امروز ارایه خواهد شد.