وارسی محراب های گچ بری مسجد کرمانی تربت جام و تاریخ گذاری آن ها

مسجد کرمانی، در مجموعه مزار شیخ جام، به سبب داشتن دو محراب گچ بری نفیس، حایز اهمیت بسیار است. به علت آسیب فراوان و مرمت های انجام شده، کتیبه های تاریخ ساخت این دو محراب، مخدوش شده و قابل تشخیص نیست. نظرات مختلف و متعددی، درباره تاریخ احتمالی ساخت محراب ها، مطرح گردیده است که قطعیت آن ها معلوم نیست. این پژوهش، در پی پاسخگویی به پرسش های زیر است: محراب های گچ بری مسجد کرمانی تربت جام، دارای چه ویژگی های بصری است و دلایل انتساب محراب ها، به نیمه دوم قرن هشتم هجری/ ربع اول قرن نهم هجری چیست؟ تا بتواند ضمن معرفی و بازشناسی محراب های این مسجد، از طریق مطالعه تطبیقی و بررسی برخی جزییات نقوش، تاریخ دقیق تری را، برای آن ها ارایه دهد. روش یافته اندوزی بر پایه مطالعات میدانی، و با استناد به منابع مکتوب صورت گرفته که به روش تاریخی تحلیلی و با رویکرد تطبیقی، به تحلیل داده های بدست آمده از نمونه های مطالعاتی می پردازد. پس از آنالیز ساختار، نقوش و کتیبه های محراب های مسجد کرمانی، با محراب های تاریخ دار و بدون تاریخی که دارای امضا کرمانی هستند، یک سیر پیشرفت را، در بیشتر نقوش و کتیبه های این دو محراب همچون؛ نحوه ترکیب بندی اسلیمی های موجود در لا به لای کتیبه اصلی که با فشردگی و شلوغی خاصی همراه است، تزیینات آژده کاری بسیار متنوع، پیچیده و پرکار بودن فرمی گره مانند در گوشه کتیبه اصلی مسجد کرمانی تربت جام نسبت به نمونه های قبلی، می توان مشاهده کرد. همچنین با در نظر گرفتن دلایلی دیگر همچون تشابه کاشی های قبر منتسب به استاد کرمانی به دو لوح کاشی در مسجد جامع یزد و ظرافت نقش ها و کتیبه کمربندی ثلث مسجد کرمانی، این محراب ها را، می توان به نیمه دوم قرن هشتم هجری/ ربع اول قرن نهم هجری منسوب دانست.