تحلیل وضعیت خشکسالی و ارتباط آن با رخداد تغییر اقلیم مطالعه موردی: سایت های زوال بلوط سرابله، استان ایلام

خشکسالی ها و تغییرات اقلیمی در چند دهه اخیر تاثیر مخربی بر جنگل های زاگرس و به ویژه درختان بلوط زاگرس داشته است. به طوری که خشکسالیهای ناشی از تغییرات اقلیمی با تضعیف درختان و مساعد کردن شرایط برای حمله آفات و بیماریهای گیاهی و از سویی ایجاد رخدادهای گردوغبار، یکی از عوامل اصلی شیوع زوال درختان بلوط محسوب می شود. در این مطالعه سعی شده تا به بررسی و تحلیل رخداد خشکسالی هواشناسی و ارتباط آن با رخداد تغییر اقلیم به عنوان یکی از عوامل تاثیرگذار، زوال بلوط در استان ایلام و در محدوده سایت های مطالعاتی زوال بلوط سرابله شمالی و جنوبی پرداخته شود.

در این تحقیق، اطلاعات روزانه بارش، دمای حداقل و حداکثر از ایستگاه سینوپتیک ایلام از بدو تاسیس تا پایان سال 2019 گرفته شد. به منظور بررسی خشکسالی هواشناسی و تعیین سال های تر و خشک از شاخص های بارش استاندارد SPI (تفاوت بارش از میانگین و تقسیم آن بر انحراف معیار) و شاخص SPEI (از اختلاف بین میزان بارش با میزان تبخیر و تعرق) استفاده گردید. این شاخص ها در مقیاس های زمانی 3، 6 و 12 ماهه و سالانه محاسبه و بر اساس طبقه بندی وضعیت خشکسالی تجزیه وتحلیل شدند. به منظور بررسی نقش تغییر اقلیم و شناسایی بارش ها و دماهای موثر در وقوع پدیده خشکسالی، 4 شاخص بارشی و 8 شاخص دمایی معرفی شده توسط تیم متخصص در زمینه شناسایی شاخص های تغییر آب و هوا که هر یک تغییرات میانگین یا حدی آب و هوا را توصیف می کنند توسط نرم افزار ClimPACT محاسبه و به همراه پارامتر سرعت باد تجزیه وتحلیل گردیدند. همبستگی بین شاخص های خشکسالی و تغییراقلیم، توسط آزمون رگرسیون و ضریب همبستگی پیرسون انجام شد. همچنین برای تعیین نقطه جهش یا تغییر ناگهانی مجموعه زمانی و معنی دار بودن پارامترها و همگنی آنها به ترتیب از آزمون آماری من کندال و آزمون Pettitt Test در سطح خطای 5 درصد و سطح اطمینان 95 استفاده شد.

نتایج مطالعه نشان داد که میزان بیشترین بارش 5 روز متوالی از سال 1995 و مجموع سالانه بارش روزهای مرطوب و بیشترین بارش های یک و دو روزه از سال 1998 به شکل غیرمعنادار کاهش یافته است. کاهش بارندگی ها با افزایش حداکثرهای دمای هوا از سال 1998 و معنادار شدن و شدت یافتن آنها از سال 2007 تا سال 2015 و افزایش غیرمعنادار حداقل های دما از سال 2002 و معنادار سرعت باد از سال 1996 موجب افزایش میزان تبخیر از سال 1998 شده و موجب گردیده از سال 1998 تحت تاثیر گرمایش جهانی شاهد وقوع خشکسالی هایی در مقیاس شش و دوازده ماهه و از سال 2003 در مقیاس سه ماهه باشیم. این خشکسالی های سه ماهه به علت وقوع معنادار پدیده تغییر اقلیم در مقادیر حداکثرهای دما از سال 2007 موجب وقوع خشکسالی های خفیف تر شش و دوازده ماهه و شدیدتر سه ماهه در محدوده سایت های زوال بلوط شده است. وقوع این خشکسالی ها با افزایش معنی دار درصد وقوع روزهای با دمای بالاتر از میانگین دما از سال 2007 موجب بروز خشکسالی های شدیدتری از سال 2007 تا سال 2015 شده است، به طوری که به بیشترین مقدار خود در سال 2008 رسیده است که مصادف با اوج زوال درختان بلوط طی سال های مورد مطالعه و تحت تاثیر وقوع پدیده تغییر اقلیم بوده است.

شاخص خشکسالی SPEI در دوره های مطالعه شده نشانگر فراوانی و تداوم بیشتر خشکسالی اما با شدت کمتر از میزان شاخص SPI می باشد. به عبارتی، بیانگر تاثیر افزایش دما در ماه های سرد سال علاوه بر ماه های خشک سال است که می توان چنین استنباط کرد که دمای ماه های سرد سال نیز در این فاصله زمانی رو به افزایش بوده است. نتایج نشان داد عامل خشکسالی و تغییر اقلیم، به عنوان عوامل اصلی تاثیرگذار بر خشکیدگی درختان بلوط در جنگلهای استان ایلام بوده است. با توجه به روند کاهشی بارش و افزایشی دما در منطقه مورد مطالعه، رخداد مخاطرات اقلیمی و محیطی ناشی از آن همانند امواج گرمایی، خشکسالی و سیل نیز می تواند در آینده افزایش یابد.