اثر متقابل ژنوتیپ در محیط و تجزیه پایداری عملکرد دانه لاین های برنج (.Oryza sativa L)

با توجه به افزایش مصرف سرانه برنج در کشور و نیاز به افزایش تولید برنج در واحد سطح، معرفی ارقام جدید کیفی، پر محصول و با ثبات عملکرد دانه امری بسیار مهم به حساب می آید. عملکرد دانه به ژنوتیپ و پاسخ آن به شرایط محیطی بستگی دارد. در راستای افزایش کمی و کیفی برنج این پژوهش به منظور ارزیابی برهم کنش ژنوتیپ × محیط و تعیین پایداری عملکرد دانه ژنوتیپ های برنج انجام شد.

در این آزمایش 8 لاین کیفی برنج به همراه ارقام شاهد شامل کادوس، علی کاظمی و چمپای محلی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در دو منطقه چرام و باشت طی سال های 1396 و 1397 اجرا گردید. در هر سال عملکرد ژنوتیپ های مورد آزمایش به طور جداگانه از طریق تجزیه واریانس ساده و با استفاده از روش دانکن مورد آزمون قرار گرفت و در پایان سال دوم به منظور تعیین سازگاری تجزیه واریانس مرکب به عمل آمد. برای تجزیه پایداری لاین ها، از روش های واریانس پایداری شوکلا، ضریب تغییرات محیطی فرانسیس و کاننبرگ، اکووالانس ریک، انحراف از خط رگرسیون ابرهات و راسل، ضریب رگرسیونی فینلی و ویلکینسون و ضریب تشخیص پینتوس استفاده شد.

نتایج حاصله حاکی از تنوع زیادی بین ژنوتیپ های مورد بررسی از نظر عملکرد دانه و دیگر صفات زراعی بود. تجزیه واریانس مرکب نشان داد که بین سال ها تفاوت معنی داری در سطح احتمال 5 درصد وجود دارد. تجزیه پایداری ژنوتیپ ها بوسیله محاسبه پارامترهای پایداری نشان می دهد که بیش ترین پایداری مربوط به رقم چمپای محلی و لاین های 7، 8، 5 و 6 بوده است. بر پایه شاخص ابرهات و راسل ژنوتیپ های 7،6 و 8 و رقم چمپای محلی در هر دو محیط آزمایشی مطلوب بودند. از نظر پارامتر پایداری اکووالانس ریک، رقم چمپای محلی و ژنوتیپ 6 و 5 برتر بودند. براساس نتایج تجزیه و مقایسه میانگین تیمارها، برتری عملکرد دانه مربوط به لاین های 7 و 5 با متوسط عملکرد 9/60 و 8/85 تن در هکتار بوده است. لاین های مذکور به دلیل عملکرد، راندمان تبدیل، درصد برنج کامل بالا و میزان آمیلوز متوسط، ثبات عملکرد و سازگاری محیطی مناسب، به عنوان ژنوتیپ های برتر تشخیص داده شدند.

بر پایه نتایج حاصل از روش های پایداری لاین های شماره 7 و 5 به ترتیب با متوسط عملکرد 9/60 و 8/85 تن در هکتار و داشتن واریانس پایداری، ضریب تغییرات محیطی و واریانس درون مکانی کم تر از یک، همچنین ضریب خط رگرسیونی معادل یک به عنوان ژنوتیپ های پایدار برای هر دو منطقه و سایر مناطق مشابه قابل توصیه می باشند.