نگاهی به آهن و آهنگری در ایلام باستان براساس شواهد باستان شناختی و اسناد مکتوب میخی

موضوع شروع کاربرد آهن در ساخت اشیاء مختلف فلزی، همواره از مباحث مهم در باستان شناسی در خاور نزدیک بوده است. پرداختن به این موضوع در ایران برای مناطق مختلف یکسان نبوده و تمدن ایلام باستان از مواردی است که توجه کمتری به خود دیده است؛ این در حالی ست که براساس داده های مادی و منابع میخی، شهر شوش (از مراکز مهم ایلامیان) از دیرباز در ترانزیت فلزات مختلف به میان رودان و ساخت مصنوعات فلزی (و به ویژه مفرغی) نقشی پررنگ داشته است؛ اما در پژوهش های صورت گرفته یا این موضوع نادیده انگاشته شده و یا به طور مستقل و با لحاظ هر دو دسته شواهد مادی و متون میخی پژوهیده نشده است؛ بنابراین در پژوهش حاضر کوشش شده تا با مطالعه کتابخانه ای مدارک باستان شناختی، متون مکتوب میخی و پژوهش های صورت گرفته درباره هر دو دسته از منابع، به چشم اندازی کلی از سیر رواج آهن و ساخت اشیاء آهنی در ایلام باستان و نقش هر دو دسته منابع در این باره دست یابیم. نتیجه مطالعات نشان می دهد که کاربرد آهن در ایلام در هزاره دوم و اوایل هزاره اول پیش ازمیلاد بسیار محدود بوده است و تنها از آغاز دوره ایلام نو II به بعد است که شاهد رواج آن هستیم؛ هم چنین پژوهش حاضر خاطرنشان می کند که اسناد میخی باوجود برخی محدودیت ها، می توانند به عنوان مکملی برای مواد فرهنگی مورداستفاده قرار گیرند، به طوری که کهن ترین مدرک از شییی آهنی در ایلام باستان را در اختیارمان می نهند؛ در این میان متون اداری مربوط به اواخر ایلام نو از شوش (MDP 9) دارای اهمیت ویژه ای هستند؛ چراکه در آن ها از موضوعاتی چون وجود کارگاه های آهنگری و ساخت و تحویل اشیاء مختلف آهنی در شوش و حومه اش سخن رفته است. فزون بر این، مقایسه اطلاعات حاصل از هر دو دسته شواهد (منابع مکتوب و داده های باستان شناختی) درباره آهن، کاستی ها و قابلیت های هرکدام از منابع مادی و متنی را برای مان روشن می کند.