تبیین ویژگی های کهن الگویی باغ ایرانی بر اساس جایگاه نظرگاه (مطالعات موردی: باغ فین کاشان و شاهزاده ماهان)

انسان ها طی هزاران سال به این مهم آگاهی یافته اند که موجوداتی در حال گذار هستند، این گذار در مراحل مختلف زندگی شکلی مقدس به خود می گیرد و در ناخودآگاه جمعی ثبت می شود. مراحل مهمی چون تولد و مرگ و یا مراحل مختلف تکامل (چه جسمی و چه روحی) همواره وجود داشته است، این گونه از تکامل روحی همواره پوششی مقدس داشته و گذار همراه با تکامل سرانجام به مقصود نهایی یا معبود خویش (در ادیان یکتا پرستی) همان انالله و انا الیه راجعون بازگردد. معماری کهن الگو طبق ارتباط کیهانی خود با عالم پیشین (همان مقصد نهایی انسان) می تواند پیمودن این گذار مقدس را تامین و تسهیل کند. کهن الگوها در معماری به مانند نوری هستند که در طول زمان های گذشته و آینده، می تابند تا انسان امروز گذشته خود را روشن ببیند و آینده خود را روشن سازد. درک هستی آرکی تایپ ها منوط به درک زمینه و بستر آن در گذشته ذهن ملتی که حیاط در آن زنده است، می باشد. زمینه و بستر در خودآگاه و هم در ناخودآگاه جمعی بشر انباشته می گردد، بنابراین می توان با درک زمینه ای شکل گیری آن ها عنصری را واجد شرایط کهن الگو بودن یا نبودن دانست. از سویی دیگر ماهیت فضایی شکننده و میرای باغ های تاریخی ایران از یک سو و اهمیت «میراث غیر مادی» و زیبایی شناسانه باغ های رسمی ایرانی به عنوان یک نمونه کهن الگو از سوی دیگر، این ضرورت را ایجاب می کند که علاوه بر مطالعات انجام شده در زمینه های مختلف، ثبت اتمسفر منحصر به فرد بینایی آن ها در مطالعات علمی جایگاه ویژه ای پیدا کند. این مقاله با بیان مساله پیرامون چگونگی شکل گیری رابطه انسان و نظرگاه در باغ ایرانی به دنبال کشف کهن الگوی پنهان باغ ایرانی در باغ فین کاشان و شاهزاده ماهان به عنوان نمونه موردی است که به نحوه استفاده از باغ ایرانی از دید ناظر تاکید دارد و توجیه کننده انواع فرم های توسعه یافته باغ ایرانی نیز باشد و این فرضیه را دنبال می کند که تدارک مکانی مرتفع جهت بهره مندی از منظر آب و گیاه، بر اساس جایگاه نظرگاه کهن الگوی پنهان باغ ایرانی است که در کالبدهای گوناگون متکثر شده است به همین منظور روش تحقیق از نوع توسعه ای و مبتنی بر روش کتابخانه ای است شایان ذکر است برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از روش کیفی بهره گرفته شده است. در نهایت در پژوهش حاضر نشان داده می شود: آداب معماری این بناها چنان است که از آن نظرگاهی فاخر و گشوده به باغ ساخته و آن را شایسته مقام کوشک کرده است تا بتوان نظاره طبیعت را، که وجه مهمی از ارتباط انسان، طبیعت، و معماری در باغ ایرانی است، در این بنا در مرتبه ای شایان توجه ملاحظه کرد.