مروری براثرات جانبی آفت کش ها و چگونگی ارزیابی این اثرات روی زنبور تریکوگراما در ایران

زنبورهای تریکوگراما (.Trichogramma spp) پارازیتویید تخم طیف گسترده ای از آفات محصولات کشاورزی و عرصه های منابع طبیعی به شمار می روند و حداقل 12 گونه از این جنس به طور گسترده و تجاری در برنامه‎ های مهار زیستی کشورهای مختلف استفاده می شوند. این زنبورها نسبت به سایر عوامل مهار زیستی با سرعت زیاد و  به سادگی روی میزبان های ثانویه قابل پرورش هستند. تاکنون 11 گونه از زنبورهای جنس تریکوگراما از مناطق مختلف ایران شناسایی شده اند و برخی گونه ها در کشور به مرحله پرورش انبوه رسیده است. در طول چند دهه اخیر از گونه های مختلف این زنبور در مهار زیستی کرم گلوگاه انار، کرم ساقه خوار برنج، کرم سیب، ساقه خوار اروپایی ذرت و کرم غوزه پنبه در نقاط مختلف ایران استفاده شده است. با توجه به اینکه در حال حاضر مبارزه شیمیایی مهمترین ابزار در مدیریت آفات کشاورزی می باشد، استفاده از ترکیبات شیمیایی خطرناک سبب آلودگی های زیست محیطی، طغیان آفات ثانویه، ظهور مقاومت، تهدید سلامتی انسان و اثرات نامطلوب روی موجودات غیرهدف شده است. بیشتر آفت کش های مرسوم که برای کنترل آفات استفاده می شوند، ترکیبات آلی با طیف وسیع هستند که جمعیت های دشمنان طبیعی را مشابه آفات نابود می کنند. مطالعات متعددی نشان داده اند که حشره کش هایی که برای کنترل آفات به کار می روند اثرات جانبی متعددی روی دشمنان طبیعی دارند از جمله تغییراتی که در رشد و نمو، درصد خروج و نسبت جنسی ایجاد می کنند. برای ارزیابی اثرات جانبی آفت کش ها بر دشمنان طبیعی، استانداردهایی توسط سازمان جهانی مهار زیستی تدوین شده که نتایج آن علاوه بر مقبولیت بین المللی می تواند حاوی توصیه های ارزشمندی برای استفاده در برنامه های مدیریت تلفیقی آفات باشد. مطالعاتی که به اثرات جانبی آفت کش ها روی دشمنان طبیعی می پردازد، به یافتن ترکیبات انتخابی سازگار با عوامل مهار زیستی کمک می کند. استفاده از ترکیبات انتخابی که ایمنی به نسبت بالایی برای دشمنان طبیعی داشته باشد راه را برای استفاده از این ترکیبات در کنار عوامل مهار زیستی در برنامه های مدیریت تلفیقی آفات هموار می سازد و از میزان مصرف آفت کش ها می کاهد. مقاله حاضر مروری است بر مطالعات انجام شده در زمینه اثرات جانبی آفت کش ها روی گونه های مختلف زنبور تریکوگراما در ایران که امید است بتواند زمینه ساز توسعه بیشتر کنترل تلفیقی آفات در کشور باشد.