بررسی مرتبه اسمای مستاثره در نظام هستی شناختی عرفانی

اسمای مستاثره از موضوعات مشترک میان عرفان و شریعت است. در شریعت این اسما مختص حضرت حق دانسته شده است. در آثار عرفانی هم مطالب مختلفی درباره این اسما به‏خصوص مرتبه آنها آمده است. ما در این نوشتار به روش توصیفی- تحلیلی به بررسی تعیین مرتبه این اسما و آثار و نتایج آن خواهیم پرداخت. در میان عارفان درباره مرتبه اسمای مستاثره چهار دیدگاه وجود دارد: مقام ذات، شیون ذاتی اندراجی در مقام ذات، مقام احدیت و اسمای ذاتی. بر اساس دو دیدگاه نخست، تعبیر «اسم» و نیز تعبیر «استیثار» که در روایات آمده، تسامحی است؛ ضمن اینکه سوگند به این اسما که در برخی روایات آمده، با مبانی عارفانی قابل توجیه نیست، بر خلاف دو دیدگاه اخیر که این مشکلات را ندارند. تعیین مرتبه اسمای مستاثره در حل چند مسیله دیگر موثر است: نخست مسیله وحدت یا تعدد این اسما؛ طبق دو دیدگاه مقام ذات و مقام احدیت، اسم مستاثر یکی است؛ ولی طبق دو دیدگاه دیگر اسمای مستاثره متعددند. دوم مسیله علم به اسمای مستاثره؛ طبق دو دیدگاه مقام ذات و شیون ذاتی در مقام ذات، علم به این اسما امکان پذیر نیست؛ ولی بر اساس دیدگاه مقام احدیت و اسمای ذاتی انسان کامل می تواند بدان علم داشته باشد. سوم مسیله وجود مظهر برای این اسما؛ بر اساس دو دیدگاه مقام ذات و شیون ذاتی، این اسما، مظهری ندارند، بر خلاف دو دیدگاه دیگر که این اسما دارای مظاهر مستاثره‏اند.