برآورد آستانه تحمل به شوری گیاه مرتعی-دارویی شیرین بیان (Glycyrrhiza glabra L)

شوری یکی از اساسی ترین تنش های غیرزنده در مناطق خشک و نیمه خشک می باشد، به طوری که از مهمترین عوامل محدودکننده رشد رویشی و زایشی بیشتر گیاهان است. شوری خاک به دلیل آبیاری با آب های شور، زهکشی نامناسب و انباشت نمک در اراضی بیابانی و نیمه بیابانی در حال گسترش است. شیرین بیان (Glycyrrhiza glabra L.؛ خانواده حبوبات) یکی از گیاهان هالوفیت با ارزش بوده که در جهان به عنوان یک گیاه دارویی-صنعتی استفاده می شود. با توجه به اینکه در مطالعات موجود آستانه تحمل به شوری شیرین بیان به طور دقیق گزارش نشده است، در این پژوهش، هدف تعیین آستانه و بررسی برخی ویژگی های کمی شیرین بیان در پاسخ به سطوح مختلف شوری بود.

با هدف بررسی آستانه تحمل به شوری  گیاه شیرین بیان به سطوح مختلف تنش شوری، آزمایشی در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار در محیط گلدان در گلخانه مرکز ملی تحقیقات شوری واقع در استان یزد انجام شد. تیمارهای شوری آب آبیاری شامل 6/0، 3، 6، 9، 12، 15 و 18 دسی زیمنس بر متر بود. در ابتدای کاشت تمامی گلدان ها با آب شهر تا زمان استقرار و سبز شدن آبیاری شدند و بعد به فاصله 4 روز به ترتیب سطوح شوری افزایش داده شد تا به شوری مورد نظر برسد. در این پژوهش ویژگی هایی ازجمله ارتفاع بوته، سطح برگ، وزن خشک اندام هوایی و ریشه، محتوای نسبی آب، نشت یونی و محتوای پتاسیم و سدیم گیاه اندازه گیری شد. همچنین آستانه تحمل به تنش شوری و کاهش 50 درصد عملکرد با استفاده از مدل ماس-هافمن محاسبه شد. تجزیه واریانس داده ها و تعیین اعداد مربوط به حد آستانه و ضریب تحمل به شوری با استفاده از نرم افزار آماری SAS Ver 9.2 محاسبه شد. 

نتایج تجزیه واریانس حکایت از آن بود که تمامی صفات مورد مطالعه در گیاه شیرین بیان تحت تاثیر شوری قرار گرفتند و از لحاظ آماری اثر معنی داری داشتند. افزایش شوری آب از تیمار شاهد تا شوری 18 دسی زیمنس بر متر سبب کاهش 90 درصد ارتفاع بوته، 88 درصد سطح برگ، 94 درصد وزن خشک اندام هوایی، 73 درصد وزن خشک ریشه، 22 درصد محتوای نسبی آب، 42/0 درصد محتوای پتاسیم و افزایش 13 و 63/2 درصدی به ترتیب در میزان نشت یونی درصد سدیم گیاه شد. نتایج آستانه تحمل به شوری گیاه حکایت از آن داشت که حد آستانه شوری گیاه بر اساس شوری آب آبیاری و برای ماده خشک ریشه در حدود 89/2 دسی زیمنس بر متر به دست آمد. شیب کاهش عملکرد ماده خشک ریشه به ازای هر واحد افزایش شوری بر حسب دسی زیمنس بر متر برابر با 50/5 درصد به دست آمد. همچنین میزان شوری آب آبیاری که سبب کاهش عملکرد 50 درصدی و عملکرد صفر شد به ترتیب برابر با 98/10 و 06/21 دسی زیمنس بر متر بود. همچنین مقدار شاخص تحمل به شوری (ST-index) برابر 40/11 دسی زیمنس بر متر برآورد گردید.

با توجه به اینکه میزان شوری آب آبیاری که باعث کاهش عملکرد به میزان صفر شد، برابر با 06/21 دسی زیمنس بر متر بود، این گیاه جزو گیاهان نسبتا مقاوم به تنش شوری طبقه بندی می شود.