سراینده سام نامه و سنت نقالی ایرانی

سام ‏نامه یکی از متونی است که از زمان سرایش و شهرت در بین مردم نام سراینده یا سرایندگان آن و انتسابش به خواجوی کرمانی محل بحث بوده است. اخیرا برخی پژوهشگران این حوزه با اتکا به دو نسخه، یعنی شبرنگ‏ نامه محفوظ در دانشگاه لیدن و دست‏نویس سام‏نامه کتابخانه ملی تبریز به این نتیجه رسیده‏ اند که سام‏ نامه سروده خواجوی شاهنامه‏ خوان کراتی است و علت اختلاف در تعداد ابیات و حتی وجود روایات کوتاه و بلند، کوتاه و بلند شدن روایت داستان توسط سراینده است، که احتمالا در مجالس نقل، گاهی اشعار را به تفصیل برای مردم می‏ خوانده و گاهی نیز بنا بر محدودیت زمان، خلاصه می ‏کرده است. اما پژوهش حاضر با تردید در این نظر، به دنبال یافتن پاسخی دیگر برای این پرسش است که چرا دست‏نویس ‏های سام‏ نامه به لحاظ تعداد ابیات و نوع روایت با یکدیگر تفاوت اساسی دارند و ارتباط این تفاوت ‏ها با سراینده یا سرایندگان این اثر چیست؟ این پژوهش به روش اسنادی و با کمک سنت نقالی و با توجه به نظر پژوهشگران برجسته این حوزه انجام گرفته است. نویسنده تلاش کرده است ویژگی‏ ها و چارچوب این سنت را استخراج کند و بر پایه آن ها به مقایسه دست‏نویس ‏های گوناگون و روایت ‏های کوتاه و بلند سام‏نامه بپردازد، که نتیجه نشان ‏می ‏دهد تفاوت‏ دست‏نویس‏ های مختلف این اثر ناشی از تحریرهای مختلفی است که در طول زمان توسط شاهنامه ‏خوان‏ ها و طومارنویسان مختلف فراهم آمده است، و نه نقل ‏های مختلف یک نقال. بنابر این پژوهش تنها یک روایت کوتاه که جزو کوتاه‏ ترین روایات سام ‏نامه است توسط خواجوی شاهنامه ‏خوان کراتی فراهم آمده و مکتوب شده است.