تکوین و تکامل معناشناسانه شیدایی و جنون در شعر غنایی فارسی از آغاز تا حافظ

برای درک شعر غنایی در هر زبان باید به جنبه های مختلف مهم ترین مفاهیم آن آشنا بود؛ زیرا باوجود اشتراک معانی متداولی چون عشق و جمال در شعر غنایی فرهنگ های مختلف جهان باز هم تفاوت های فکری، عاطفی و زبانی وجود دارد که بدون آشنایی با آن ها فهم درست شعر ممکن نیست. یکی از این گونه مفاهیم، مفهوم جنون و تصویرها و تعبیرهای فراوانی است که از آن در شعر فارسی دیده می شود. مقاله حاضر می کوشد با روش توصیفی- تحلیلی از رهگذر بررسی جوانب مختلف این مفهوم و نشان دادن سیر تاریخی آن نشان دهد یک واژه معمولی چگونه به زبان شعر غنایی راه می یابد و به تدریج با گسترش حوزه واژگانی خود از طریق پیوستن به مفاهیم دیگر در سنت شعر، ماندگار می شود و آنگاه به دلیل مقارن شدن با جریانات فکری در بستر تاریخ، فرهنگ و اندیشه، امکان می یابد تا به مثابه یک گفتمان در شعر غنایی مطرح شود. نتایج این مطالعه نشان می دهد چگونه مفهوم جنون از معنای قاموسی با گذشت زمان و با توجه به اوضاع اجتماعی و سیاسی دستخوش تغییر می شود و از معنی ناپسند اجتماعی به مفهوم عاشقی ارتقاء می یابد و سپس در بستر منازعات فلسفی معتزله و اشعری تعبیری مناسب برای خردستیزی می گردد و با رواج اندیشه های صوفیانه به یک واژه ارزشمند تبدیل می شود. و از حد یک حوزه واژگانی صرف فراتر رفته و با گسترش قلمرو معنایی جای خود را به عنوان گفتمان رایج باز می نماید و در گستره شعر شاعران بزرگ به یکی از گفتمان های اساسی شعر غنایی فارسی تبدیل می شود.