مخاطب شناسی آیه «میثاق النبیین» و اعتبارسنجی روایات تفسیری آن در منابع فریقین

آیه «میثاق النبیین» (آل عمران: 81) در منابع تفسیری از مشکلات آیات شمرده شده است. گونه های مختلف روایات تفسیری ذیل آیه مذکور سبب ظهور آراء متفاوت در حوزه مخاطب شناسی این آیه شده است. عده ای از مفسران اضافه «میثاق» به «النبیین» را اضافه به متعهدان میثاق در نظر گرفته، خطاب آیه را به پیامبران نسبت داده اند. شماری دیگر، اضافه «میثاق» را اضافه به صاحبان میثاق گمان کرده، خطاب را یا به امت ها اختصاص داده یا مجموع پیامبران و امت ها را مخاطب آیه تصور نموده اند. این تحقیق با بهره گیری از روش توصیفی - تحلیلی، و با عنایت به قراین متنی و فرامتنی، ضمن نقد آرای مفسران، به بررسی مفهوم و مصداق بخش های آیه یادشده پرداخته است؛ آنگاه با ارایه خوانشی نو از ترکیب «میثاق النبیین»، مفهوم محوری آیه را برحذرداشتن «اهل کتاب» در جهت رعایت «میثاقی درباره پیامبران» معرفی کرده است. سپس با بررسی اسناد روایات تفسیری و عرضه مفاد آن ها بر معنای برگرفته از آیه، گذر خلاف این روایات را از معنای ظاهری آیه و نیز ردپای منحرفانی مانند «سیف بن عمر» و «احمدبن محمد سیاری» در جهت جعل روایات و تحریف آیه آشکار کرده است. از دیگر نتایج این پژوهش ناراستی استناد به آیه مذکور در تایید برخی اندیشه های کلامی، مانند «رجعت» و «نظریه عالم ذر» است.