خاک خواری و بازتاب آن در متون کهن فارسی و عربی

تبیین مسیله: 

خاک خواری، یعنی عادت به خوردن خاک وگل و نظایر آن، سابقه طولانی در سراسر جهان دارد. این پدیده در متون کهن فارسی و عربی نیز به صورت های مختلف انعکاس یافته است و طیف های گوناگونی از مردم، اعم از زاهدان و صوفیان، خلفا و پادشاهان و دولتمردان، فقرا، زنان، کودکان، دیوانگان و عموم مردم به آن گرایش داشته اند. در این پژوهش به بررسی بازتاب خاک خواری در متون نظم ونثر فارسی و عربی پرداخته ایم.

این پژوهش را به روش توصیفی- تحلیلی انجام داده ایم و با شناسایی منابع گوناگونی که در آنها اشاره ای به خاک خواری شده است و استناد به آنها به بررسی و تحلیل موضوع پرداخته ایم.

چنان که از شواهد متون کهن برمی آید، خاک خواری، گذشته از جنون، غالبا به سبب فقر، زهد و ورع، التذاذ و اعتیاد، و یا ویار زنان باردار بوده است. رواج امثال گوناگون در میان اقوام ایرانی با مضمون خاک خواری نشانگر میزان شیوع و همچنین دشواری ترک این عادت بوده است. جز زاهدان قرون نخستین اسلام که خاک خواری را نوعی زهد و ورع و پرهیز از امور دنیوی و تقید به حلال خواری و کم آزاری می پنداشته اند، شاعران و نویسندگان اغلب برخورد منفی با این پدیده داشته اند وآن را از عادت های ناپسند و بیمارگونه شمرده اند و به خودداری از آن دعوت کرده اند. در متون طبی خاک خواری را نوعی بیماری و مرض شناخته اند و راهکارهایی برای درمان آن ارایه داده اند. در متون اخلاقی گل خواری را از جمله امراض نفس شمرده اند و گاه در تمثیل، به اعتیاد گل خواری اشاره کرده اند. در متون دینی نیز خاک خواری حرام شمرده شده است.