مردم شناسی ارتباطی اسطوره قهرمان در دوران نوسازی (1368-1376)؛ مطالعه موردی: تحلیل روایت فیلم آژانس شیشه ای

انسان های اولیه در زمان حیات خود، به محیط پیرامونشان، یعنی دنیای ترسناک و شگفت انگیزی که آنان را احاطه کرده بود، واکنش نشان دادند؛ و بر پایه خوف و شیفتگی نسبت به راز نهفته در عالم هستی، نخستین داستان های اسطوره ای را پدید آوردند. این زنجیره تفکر، به مرور گسترش یافت تا اینکه سینما برای آفرینش خطوط داستانی در ساختار، نقش مایه ها و سبک، پذیرای اسطوره ها گردید و با جای دادن اساطیر در لابه لای زندگی انسان، آن را به کاربردی ترین شکل ممکن تبدیل کرد. در این مقاله با استفاده از روش تحلیل ساختاری روایت و مردم شناسی ارتباطی، وضعیت سینمای دوران نوسازی (1368-1376) مورد بررسی قرار گرفته و در کنار تحلیل وضعیت اجتماعی، سیاسی و فرهنگی، به تحلیل ساختاری روایت یکی از آثار برجسته این دوره (فیلم آژانس شیشه ‎ای) با استفاده از روش تحلیل روایت پرداخته شده است. نتایج مقاله حکایت از آن دارد که در دوران نوسازی، ارزش های انقلابی مانند ایثار و شهادت، معنویت خواهی، قناعت و ساده زیستی که ارمغان دوره نخست انقلاب بود، رفته رفته در ویژگی های قهرمانان فیلم های سینمایی کمرنگ شد و عواملی مانند رفاه طلبی، رقابت برای کسب ثروت و بالا رفتن توقعات و امکانات رفاهی و مادی به عنوان یکی از لوازم اصلی قهرمان، در برابر ارزش های انقلابی قد علم کرد؛ از سوی دیگر، به نظر می‎رسد، گفتمان سیاسی حاکم بر سینمای ایران در دوره بازسازی به شکل ابزاری در خدمت حاکمیت و در راه ترغیب مردم به تماشای آثاری با قهرمانان دارای بار ارزشی و اخلاقی فعالیت می ‎کرد، حال آنکه عامه مردم این امر را برنمی‎ تابیدند و در جست‎ وجوی قهرمانانی با ویژگی های دنیای آن روز خود بودند.