فراتحلیل متغیر حجم سرپای جنگل در جنگل های راش هیرکانی

پژوهش های متعددی برای برآورد حجم سرپا در جنگل های راش هیرکانی انجام شده است؛ به طوری که نتایج متفاوتی از این پژوهش ها حاصل شده است. فراتحلیل یک روش آماری کمی برای ترکیب نتایج مجموعه ای از پژوهش های جداگانه است، پژوهش هایی که همه درباره یک موضوع مشخص هستند. در روش های فراتحلیل با جمع آوری داده های چند پژوهش، تعداد نمونه های مورد بررسی بیشتر و بنابراین دامنه تغییرات و احتمالات کوچک تر می شود، در نتیجه اهمیت یافته های آماری افزایش می یابد. در فراتحلیل، اگر بین مقالات مورد استفاده، همگنی وجود داشته باشد از مدل با اثرهای ثابت و اگر بین مقالات مختلف ناهمگنی (متنوع) وجود داشته باشد، از مدل با اثرهای تصادفی برای ترکیب کردن مقالات مختلف استفاده می شود. از این رو در یک فراتحلیل، مجموعه ای از پژوهش ها در جنگل های راش هیرکانی بررسی شد. در این پژوهش علت وجود تفاوت در حجم سرپای توده در مناطق مختلف جنگل های هیرکانی نیز استدلال هایی بیان شده است. این اولین پژوهش فراتحلیل در زمینه حجم سرپا در راشستان های هیرکانی است.

پژوهش های مرتبط با موضوع حجم سرپا در پایگاه های ملی و بین المللی بدون محدودیت زمانی تا زمستان 1401 جستجو شدند. در این پژوهش پس از بررسی دقیق مقالات متعدد، از داده های (میانگین، انحراف معیار و تعداد نمونه) 18 پژوهش اصیل مرتبط با متغیر حجم سرپا در جنگل های راش هیرکانی استفاده شد. این پژوهش ها در مجلات International Journal of Agricultural and Biosystems Engineering، European Journal of Forest Research و Natural Areas Journal و (تحقیقات جنگل و صنوبر ایران (هفت پژوهش)، پژوهشهای علوم و فناوری چوب و جنگل (سه پژوهش)، بوم شناسی جنگل های ایران (سه پژوهش)، جنگل و فرآورده های چوب (یک پژوهش) و پژوهش و توسعه جنگل (یک پژوهش)) چاپ شده بودند. در این پژوهش، فقط برآورد حجم سرپا (نه رویش حجم سرپا) در نظر گرفته شد. در برخی از موارد داده های مورد نیاز مانند انحراف معیار در مقالات چاپ شده وجود نداشت که این دسته از مقالات از روند فراتحلیل خارج شدند یا در موارد خیلی کم با دسترسی به داده های خام نویسندگان، مورد محاسبه قرار گرفت. این داده ها به نام های مختلف از قبیل حجم سرپا، حجم سرپای توده، حجم سرپای جنگل و رویش حجمی در جنگل های با ویژگی های ساختاری متفاوت در این مقالات وجود داشت. به دلیل معنی دار شدن آزمون کوکران کیو (P≤0.05) و مقادیر بیشتر از 75 درصد برای آماره I2، از مدل اثرهای تصادفی برای فراتحلیل استفاده شد. برای یافتن منبع ناهمگنی بین پژوهش ها، تحلیل زیرگروه بر اساس مناطق جغرافیایی (استان) و ترکیب توده انجام شد. نتایج یک فراتحلیل را می توان در قالب یک نمودار انباشت نشان داد که عمومی ترین و رایج ترین روش نمایش اندازه های اثر است. در این پژوهش از نرم افزار Comprehensive meta-analysis ver. 3 استفاده شد.

میانگین حجم سرپای توده با توجه به معنی دار شدن آزمون کوکران کیو و شاخص I2 بر اساس مدل اثرهای تصادفی 805/386 سیلو در هکتار (بازه اطمینان 95 درصد: 689/438-920/334) برای جنگل های راش هیرکانی برآورد شد. کم ترین و بیش ترین این مقدار به ترتیب به مقدار 3/252 و 685 سیلو در هکتار در جنگل های مازندران بود. بیشترین پژوهش در مکان های مختلف جنگل های راش در استان مازندران انجام شد. تحلیل زیرگروه بر اساس استان (مناطق جغرافیایی) نشان داد بیشترین این مقدار بر اساس مدل تصادفی در جنگل های استان گیلان به مقدار 45/424 سیلو در هکتار (بازه اطمینان 95 درصد: 469/571-438/277) است. کمترین آن به مقدار 638/285 سیلو در هکتار (بازه اطمینان 95 درصد: 013/404-264/167) بر اساس مدل تصادفی در جنگل های استان گلستان برآورد شد. فراتحلیل حجم سرپا در جنگل های هیرکانی بر اساس ترکیب گونه درختی نشان داد بیشترین این مقدار بر اساس مدل تصادفی برای تیپ خالص راش به مقدار 272/394 سیلو در هکتار (بازه اطمینان 95 درصد: 417/510-688/277) است. کمترین آن به مقدار 147/385 سیلو در هکتار (بازه اطمینان 95 درصد: 344/444-949/325) برای تیپ راش آمیخته به دست آمد. طبق نتایج این فراتحلیل، حجم سرپا در جنگل های راش هیرکانی در تیپ خالص راش به اندازه 125/9 سیلو در هکتار بیشتر از تیپ راش آمیخته است.

نتیجه گیری کلی: 

میانگین حجم سرپا در جنگل های راش هیرکانی در حدود 386 سیلو در هکتار برآورد شد. بیشترین این مقدار در جنگل های گیلان در حدود 424 سیلو در هکتار است. بیشترین این مقدار برای تیپ خالص راش به مقدار 394 سیلو در هکتار است. بر این اساس، در برنامه ریزی های مدیریتی برای حفظ پایداری و تحمل مناسب توده، توصیه می شود حجم سرپای توده در حد میانگین حفظ شود. برآورد مقدار میانگین مشخصه های ساختاری در بزرگ مقیاس اطلاعات کمی از وضعیت ساختاری جنگل ها برای اتخاذ سیاست مناسب و نزدیک به واقعیت را فراهم می آورد.