شاخص انتخاب ژنوتیپ ایده آل (SIIG) جهت ارزیابی تحمل به تنش خشکی برخی از ارقام آفتابگردان

آفتابگردان (Helianthus annuus L.) یکی از مهمترین گیاهان دانه روغنی است و روغن آن به دلیل داشتن اسیدهای چرب غیراشباع فراوان و فقدان کلسترول از کیفیت بالایی برخوردار است. خشکی یکی از فاکتورهای محدودکننده تولید محصولات زراعی در شرایط متغیر اقلیمی می باشد که شدت آن در آینده افزایش خواهد یافت. در این تحقیق، تحمل به خشکی تعدادی از ارقام آفتابگردان در شرایط بدون تنش و تنش خشکی مورد بررسی قرار گرفت و از روش SIIG برای ادغام صفات مورد مطالعه به منظور انتخاب بهترین ارقام متحمل به خشکی استفاده شد.

به منظور ارزیابی ارقام متحمل و حساس به تنش خشکی با استفاده از شاخص تحمل (Ti) برای صفات مورد مطالعه و شاخص انتخاب ژنوتیپ ایده آل (SIIG)، آزمایشی در سال زراعی 1401 به صورت جداگانه در دو شرایط بدون تنش و تنش خشکی بر روی ده رقم آفتابگردان شامل آذرگل، آل استار، مستر، هایسان33، گلسا، قاسم، فرخ، شمس، گلشید و برزگر در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار به صورت مزرعه ای در شهر ابرکوه اجرا شد. صفات عملکرد دانه، ارتفاع بوته، تعداد روز تا رسیدگی، تعداد دانه در طبق و وزن هزار دانه در این پژوهش اندازه گیری شد.

نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که اثر تنش خشکی و رقم برای تمام صفات مورد مطالعه معنی دار بود. برهمکنش تنش×رقم تنها در صفت عملکرد دانه معنی دار بود. تنش خشکی باعث کاهش معنی دار در تمام صفات گردید. براساس نتایج مقایسه میانگین مشخص شد که ارقام فرخ، برزگر و شمس در اغلب صفات مورد بررسی بیشترین مقدار را داشت و بنابراین می توان این ارقام را برای کشت در هر دو شرایط آزمایش پیشنهاد داد. ارقام قاسم، فرخ و شمس بیشترین مقدار Ti را برای صفات عملکرد دانه، وزن هزار دانه و تعداد دانه در طبق داشتند. ارقام قاسم، برزگر، فرخ، شمس و گلسا به ترتیب بیشترین و ارقام آل استار، گلشید و هایسان33 به ترتیب کمترین مقدار SIIG را داشتند. براساس نتایج تجزیه خوشه ای، ارقام مورد مطالعه با استفاده از مقادیر Ti صفات در دو گروه مجزا قرار گرفتند. ارقام آذرگل، برزگر، گلسا، شمس، مستر، قاسم و فرخ در گروه اول و ارقام آل ستار، هایسان 33 و گلشید در گروه دوم قرار گرفتند. ارقام گروه اول از نظر مقادیر شاخص Ti برای صفات عملکرد دانه، وزن هزاردانه و تعداد دانه در طبق از گروه دوم و میانگین کل برتر بودند.

نتایج تجزیه خوشه ای ارقام با استفاده از مقادیر Ti صفات و رتبه بندی ارقام با استفاده از SIIG تطابق زیادی با یکدیگر داشتند و با توجه به نتایج تجزیه خوشه ای و مقادیر SIIG می توان گفت که ارقام فرخ، قاسم، شمس، برزگر، آذرگل، گلسا و مستر متحمل به خشکی و ارقام آل ستار، هایسان33 و گلشید حساس به خشکی می باشند.