بررسی برخی ویژگی های کارکردی و بوم شناختی گونه اندمیک .Nepeta eremokosmos Rech. f و جایگاه حفاظتی آن در ایران

پونه سای بیابانی (.Nepeta eremokosmos Rech.f) از تیره نعنا (Lamiaceae)، گونه اندمیک ایران است. در پژوهش حاضر تاثیر شرایط محیطی بر عملکرد صفت های رویشی و ترکیب‏ های اسانس این گونه بومی استان سمنان مورد بررسی قرارگرفت. در سه رویشگاه با ارتفاع ‏های مختلف، قطعه نمونه (پلات‏ هایی) به روش تصادفی نظام مند (سیستماتیک) استقرار یافت و در هر قطعه، صفت های رویشی این گونه اندازه‏ گیری شد. در هر رویشگاه، نمونه‏ های خاک بطور تصادفی برداشت شد و برخی ویژگی های فیزیکوشیمیایی آنها اندازه‏ گیری شد. سرشاخه ‏های گلدار گیاه از رویشگاه‏ های طبیعی جمع ‏آوری شد و ترکیب ‏های اسانس آنها با استفاده از کروماتوگراف گازی شناسایی شد. برای تعیین ارتباط صفت های رویشی و مواد موثره با عوامل محیطی از تحلیل همبستگی و تجزیه مولفه ‏‏های اصلی استفاده شد. تجزیه واریانس صفت های رویشی نشان داد که بین سه رویشگاه ازنظر ارتفاع گیاه، قطر و سطح تاج ‏پوشش، سطح برگ و زی توده تفاوت معنی‏ داری وجود دارد. مقایسه میانگین صفت های رویشی نشان داد که بیشترین مقادیر ارتفاع، قطر تاج ‏پوشش، سطح تاج ‏پوشش، سطح برگ و زی توده، به ‏ترتیب با cm20.8، cm4.1، 2.3%، cm234.1 و g30.1 به رویشگاه مومن آباد مربوط است. تجزیه واریانس اجزای اسانس این گونه در سه رویشگاه تفاوت معنی‏ داری را بین مواد موثره نشان داد. در رویشگاه مومن‏آباد، مواد موثره اصلی 8،1-سینئول، aα4α,7aα,7-نپتالاکتون و پارا-سیمن، به‏ترتیب با 8/50، 2/7 و 5/6% بودند. مواد موثره اصلی در دو رویشگاه دیگر، 8،1-سینئول، میرتنال و پارا-سیمن به ‏ترتیب با 23.8، 11.1 و 10.9% در حجاج، و 20، 8.7 و 8.1% در جوین بودند. تجزیه واریانس پارامترهای فیزیکوشیمیایی خاک تفاوت معنی‏ داری را بین سه رویشگاه نشان داد. در میان عوامل محیطی، ارتفاع، بارندگی سالانه، دمای سالانه، بیشینه دمای گرم ترین ماه، N، P، K، OM، گچ و آهک بیشترین همبستگی معنی ‏دار را با صفت های رویشی و ترکیب‏ های اسانس این گیاه داشتند. براساس معیار IUCN، جایگاه حفاظتی این گونه در ایران در بحران انقراض تعیین شد.