سنجش و پهنه بندی غلظت فلزات سنگین در آب چاهک های امتداد رودخانه سیستان از نقطه صفر مرزی تا تالاب بین المللی هامون

رودخانه سیستان که ادامه رودخانه هلمند افغانستان است در مسیر عبور خود از زمین های کشاورزی و مناطق شهری می گذرد. بنابراین، احتمال ورود انواع آلاینده ها به ویژه فلزات سنگین از منابع مختلف به این رودخانه وجود دارد. از طرفی، رودخانه پس از ورود به دشت سیستان سطح آب چاهک های امتداد رودخانه را تحت تاثیر قرار می دهد. بنابراین، در صورت آلودگی ممکن است باعث افزایش غلظت فلزات سنگین در آب چاهک ها شود. بر این اساس هدف پژوهش حاضر، بررسی غلظت فلزات سنگین در آب چاهک های امتداد رودخانه سیستان بود. نمونه برداری از 26 حلقه چاهک فعال در زمستان 1400، از نقطه مرز مشترک افغانستان تا هامون هیرمند انجام شد. غلظت فلزات سنگین با استفاده از دستگاه ICP به دست آمد. سپس، نتایج به کمک روش کریجنگ معمولی و کو کریجینگ، توسط نرم افزار ArcGIS پهنه بندی شد. میانگین pH برابر 31/8 بود. درحالی که غلظت شوری و ذرات معلق کل به ترتیب 74/3 و 62/4 گرم بر لیتر به دست آمد. هدایت الکتریکی نیز 6322 میکروزیمنس بر سانتی متر اندازه گیری شد. میانگین غلظت کروم، آهن، نیکل، مس، روی، کادمیم و سرب به ترتیب 64/2، 124، 5/10، 33/9، 17، 43/1 و 79/2 میکروگرم بر لیتر محاسبه شد. الگوی عناصر مورد بررسی نیز به صورت کادمیم > کروم > سرب > مس > نیکل روی برآورد شد. نتایج مطالعه اخیر حاکی از کم تر بودن غلظت فلزات سنگین کروم، آهن، نیکل، مس، روی و کادمیم در مقایسه با حدمجاز سازمان بهداشت جهانی بود. درحالی که غلظت سرب بالاتر از حد مجاز این استاندارد سنجش شد. پایین بودن غلظت عناصر مذکور می تواند به دلیل کم بودن غلظت عناصر در سنگ بستر باشد. هم چنین، pH قلیایی آب می تواند به صورت بافر عمل کرده و موجب غیرمحلول شدن عناصر و رسوب آن ها شود. میزان عوامل شوری و هدایت الکتریکی نشان دادند که آب چاهک ها برای زراعت و شرب دام مناسب نیست. نتیجه پهنه بندی عناصر نشان دهنده افزایش غلظت فلزات از مرز افغانستان به سمت دریاچه هامون است. با توجه به قدمت چاهک ها (6 ماه تا 43 سال) می توان بیان کرد که عامل کاهش غلظت فلزات در بخش ابتدایی مسیر، به دلیل عمر بیش تر چاهک ها و برداشت مداوم آب و مخلوط شدن آب در طی زمان آب آوری رودخانه است.