تحلیل هندسی و تناسبات عددی در تزئینات و ترکیب بندی کالبدی بقعه پیربکران

آرامگاه محمد ابن بکران (از عارفان و مشایخ صوفیه) یکی از شاهکارهای معماری ایلخانی است که طاق بلند آن، پیوندی میان پیر عرفان و آسمان است. در ساختار کالبدی و تزئیناتی آن از گچ بری با نقوش گیاهی متنوع، تزئینات کاشی، مقرنس کاری و نقاشی دیواری بهره گرفته شده است. این تزئینات برای شکل دهی انواع نقش مایه های گیاهی، هندسی، نوشتاری و تلفیقی استفاده شده اند. هدف از این پژوهش بررسی حکمت پیدایش هندسه و تزئینات موجود در بقعه پیربکران براساس تحلیلی از دیدگاه قرآن و روایات، نمادشناسی اشکال هندسی و حکمت اعداد به کار رفته در بقعه براساس علم حروف می باشد. پژوهش حاضر سعی در پاسخ دهی به این سوالات را دارد: 1- تزئینات و هندسه معناگرایانه در کدام قسمت های بنا و به چه شکلی ظهور پیدا کرده اند؟ 2- تزئینات و اشکال هندسی موجود در قسمت های مختلف بقعه پیربکران حامل چه پیام هایی است؟ روش تحقیق از نوع کیفی و توصیفی-تحلیلی بر پایه مطالعات کتابخانه ای، اسنادی و بررسی های میدانی از کتیبه های مقبره پیربکران است. نتایج پژوهش بیانگر این نکته است که مفاهیم و معانی در نوع هندسه (مثل تبدیل مربع به دایره)، فرم های مذهبی در غالب کاشی های شمسه و چلیپای آبی رنگ ، تزئینات خطی و استفاده از آیات الهی و گچ بری های گیاهی، مرتبط با کاربری هر بخش بنا ظهور پیدا کرده اند. استفاده از اعداد مقدس (4 ،9 و 11)، تمثیل ها و گونه های مذهبی در ایجاد فضاها و شکل بنا باعث پیوستگی معنوی میان عالم خاکی (مادی) و نور (معنوی) شده است و معماری بقعه سعی دارد رسیدن انسان خاکی به ذات مقدس پروردگار که غایت اصلی درویشان است را به نمایش گذارد.