بهداشت زائران ایرانی در مسیرهای زمینی و دریایی با تکیه بر سفرنامه های حج در دوره قاجار

در دوره قاجار، به ویژه در دوره سلطنت ناصرالدین شاه، سفرنامه نویسی رونق فراوانی یافت. یکی از مهم ترین موضوع ها برای نگارش سفرنامه، سفر به خانه خدا بود. در این دوره بهداشت زائران در مسیر حج و پیشگیری از ابتلای آنان به بیماری ها بسیار ضرورت داشت. تلاش های فراوان در این زمینه در این مسیر طولانی توجه کافی به بهداشت و سلامتی عمومی نبود. این موضوع به افزایش خطر ابتلا به بیماری ها و انتشار عفونت های مختلف و حتی گاهی مرگ ومیر زائران در مسیر حج منجر می شد. بنابراین سفر زائران با چالش های بسیاری روبه رو بود. نوشتار حاضر با استفاده از منابع سفرنامه ای و برخی نشریات، با روش تاریخی و توصیفی، بر آن است به موضوع بهداشت زائران ایرانی از راه دریایی و زمینی بپردازد. این بررسی نشان می دهد مشکل جدی زائران در سفر حج مسئله بهداشت و درمان بود. زائران بین راه و نیز در مکه و مدینه به امکانات بهداشتی و درمانی دسترسی کافی نداشتند و گاه به علت نبود دانش کافی یا پزشک و امکانات بهداشتی و نیز بی نظمی و رعایت نکردن بهداشت فردی به بیماری های عفونی و مزمن مبتلا می شدند و به همین علت بین راه جان خود را از دست می دادند یا تا سال ها گرفتار پیامدهای این بیماری ها می شدند.