مزدکیان، عیاران و مهرپرستان

در دوران متاخر باستانی ایرانی هیچ جنبش انقلابی ای به اندازه جنبش جالب توجه و در عین حال مبهم مزدک در قرن پنجم میلادی بحث برانگیز نبوده است. جمله دانشوران بر این یافته ها متفقند که : 1.مزدکیان به اباحه النساء یعنی اشتراک زنان معتقد بودند؛ 2. مروج اشتراک ملک بودند 3. و اوقات فراغتشان را در عیش و نوش سپری می کردند. در این پژوهش بیان می دارم توصیفاتی که از مزدکیان در ماخذ دسته اول (نامه تنسر، ابن قتیبه، طبری، دینکرد، شهرستانی) یافت می شود، در واقع آداب و رسوم عیاران را بیان می کند، چنان که شکی نیز به درستی دریافته بود، اما کار را ادامه نداد. عیاران زنان و مردان دلیری بودند که ازدواج نمی کردند و در کنار هم در جامعه ایی متشکل از زنان و مردان، عموما در مکان های زیر زمینی، می زیستند و شراب را به عنوان بخشی از مناسک خود می نوشیدند. این اتهامات را منتقدین مزدکیان گردآوری کرده اند که از واقعیت بسیار دور است، زیرا این واقعیات در سطحی پوپولیستی و در زمان بحران های قرن پنجم میلادی شاید اصلا تحریفی از مناسک مهر پرستان نیز باشد. هم چنین درباره آن ها گفته شده است که در ادامه حیات خود، جنبش های خرم دین را رقم زده اند. نیز گفته اند که این جنبش ها در وهله نخست برای کمک به خاندان پارتی مهران (به نامشان دقت شود) علیه خاندان پارتی کارن پا گرفتند، خاندانی که کواد جوان را در اخرین دهه ی قرن پنجم میلادی در تنگنا قرار داده بود.