ارزیابی تاثیر عامل های محیطی در استعداد سیل گیری آبخیز سیروان براساس رخدادهای تاریخی سیل

هرساله سیل خسارت های مالی و تلفات جانی زیادی دارد که مدیریت آن از رکن های ضروری مدیریت آبخیزها به شمار می آید. در این پژوهش استعداد سیل گیری آبخیز سیروان در استان کردستان بررسی شد و در نهایت براساس رخدادهای تاریخی سیل، اهمیت عامل های مختلف محیطی در وضعیت استعداد سیل گیری تعیین شد.

از مدل بیشینه ی بی نظمی همراه با 13 عامل زمینه ساز پستی بلندی، آب شناختی،  آب ریخت سنجی (مورفوهیدرولوژیک)، زمین شناختی و محیطی موثر بر رخداد سیلاب، استفاده شد. واحد محاسبه ای سلولی (پیکسل) به عنوان معیار تهیه ی نقشه ی عامل های محیطی و نقشه ی استعداد سیل گیری انتخاب شد. به عنوان متغیر هدف در مدل، 123 رخداد تاریخی و قابل ملاحظه ی سیل گیری در بازه ی زمانی 1402-1390 شناسایی و استفاده شد. برای بررسی نتایج مدل رخدادها به دو دسته یادگیری (70%) و  اعتبارسنجی (30%) طبقه بندی شد. از معیار مساحت زیر منحنی مشخصه ی عملکرد گیرنده (AUC) نیز برای ارزیابی عملکرد مدل استفاده شد.

نتایج ارزیابی دقت مدل نشان داد که مساحت زیر منحنی مشخصه ی عملکرد گیرنده در دو مرحله ی یادگیری و اعتبارسنجی به ترتیب 98/2 و 97/3% به دست آمد که بیان گر عملکرد عالی مدل بود. بر اساس تفسیر چشمی نقشه ی استعداد سیل گیری، مشخص شد که آبراهه های با رتبه ی بیشتر در نزدیکی خروجی مجرای عبور جریان با حجم بیشتر، در مناطق پست تر بودند، در نتیجه استعداد سیل گیری بیشتری داشتند. بر اساس نتایج آزمون اهمیت نسبی عامل ها، چهار عامل فاصله از آبراهه، شاخص رطوبت پستی بلندی، تراکم زهکشی و کاربری زمین ها به ترتیب با مشارکت 17، 13، 12 و 10% به عنوان مهمترین عامل های موثر در فرآیند مدل سازی استعداد سیل گیری معرفی شدند. این یافته نشان داد که عامل های طبیعی (آب شناختی و ریخت شناختی آب) و محیطی (شامل طبیعی و انسان ساخت) در افزایش استعداد سیل گیری باهم تاثیر دارند. براساس تحلیل های کمی به دست آمده از مدل سازی، 0/76% (5600 هکتار) از منطقه ی مطالعه شده در طبقه استعداد زیاد و خیلی زیاد سیل گیری بودند که این عرصه نیازمند برنامه ریزی و مدیریت سیل است.

جداسازی دقیق و طبقه بندی استعداد سیل در سطح آبخیز سیروان استان کردستان و تعیین اندازه ی اهمیت عامل های محیطی در رخداد سیل گیری، این امکان را برای مدیران فراهم می کند تا با برنامه ریزی امکانات و زیرساخت های امدادی، گام موثری در رویکرد پیش گیرانه بردارند. مدیریت بحران سیل آبخیز سیروان باید مبتنی بر چهار عامل اصلی شناخته شده در این پژوهش برنامه ریزی شود تا ریسک ناشی از سیل گیری کاهش یابد. برای مدیریت سیل آبخیزها، استفاده از مدل بیشینه بی نظمی در استعدادیابی رخداد سیل پیشنهاد می شود.