بررسی اصل بلاغی وجاهت متکلم در نهج البلاغه

در فن بلاغت، اصل وجاهت متکلم (اتوس) یکی از اصول سه گانه خطابه است که در کنار سه اصل دیگر، یعنی پاتوس (شورانگیزی در مخاطب) و لوگوس (استدلال منطقی) اضلاع «مثلث اقناع» را تشکیل می دهد و اهمیت زیادی در تاثیرگذاری بر مخاطبان دارد. عناصر کلیدی موثر در ایجاد اتوس عبارتند از: شخصیت فرد، تخصص و تجربه، شهرت و سابقه و شفافیت و همدلی با مخاطبان. بررسی و دقت نظر در محتوای سخنان امیرالمومنین علی (ع) در نهج البلاغه حاکی از آن است که حضرت امیر (ع) در مواضع متعدد و به اقتضای زمان و مکان، همه عناصر چهارگانه این مولفه بلاغی را به کار بسته است و یکی از مهم ترین علل قرارگرفتن کتاب شریف نهج البلاغه در ردیف نخستین آثار بلاغی تاریخ، در نظر گرفتن چنین ظرافت هایی در امر سخنوری است. در پژوهش حاضر به شیوه توصیفی - تحلیلی، خطبه ها و نامه های نهج البلاغه، از حیث رعایت اصل اتوس مورد واکاوی قرار گرفته است و آن چنان که در شرح مصادیق امر خواهیم دید، بیشترین تاکید حضرت امیر در بیان فضایل خویش، ذکر سابقه در اسلام و جهاد و همنشینی و پرورش در مکتب حضرت رسول (ص) است. باید دانست که در سرتاسر نهج البلاغه هر جا که امام به اقتضای بلاغت کلام، ناچار از رعایت اصل وجاهت بوده، مصلحتی وجود داشته که یادکرد امام (ع) از فضایل خویش را موجه می نماید. به دیگر سخن، کلام امیرمومنان در اظهار اوصاف منحصربه فرد خود، صرفا برای اثبات حقانیت ایشان در گفتار و کردار و منش و روش زندگی است که البته با خودستایی و کبر و غرور بی جا در مباینت کامل قرار دارد.