گفتمان بازنمایی عیاران در نقاشی عصر صفوی

در شماری از نقاشی های عصر صفوی، شاهان و پهلوانان اسطوره ای و تاریخی ایران و گاه بانویی والامقام سوار بر اسب دیده می شوند، در حالی که پیاده ای که، عیار، شاطر، جلودار یا مهتر خوانده می شده و در زمره جوانمردان بوده، پیشاپیش سوار قرار دارد و در برخی از نمونه ها، همان پیاده را در حال مراقبت از اسب مخدومش می بینیم. بازسازی گفتمانی که شخصیت یاد شده به آن تعلق داشته، هدف پژوهش حاضر است و پرسش اصلی ما معطوف به یافتن معانی و دلالت های ملی، دینی و سیاسی این نگاره برای مردم عصر صفوی است. پژوهش حاضر، در چارچوب تحلیل گفتمان انتقادی ون دایک، به توصیف و تحلیل داده های مرتبط با اصطلاح عیار در زبان فارسی و تصویر عیار در نقاشی های عصر صفوی می پردازد. نتایج پژوهش حاضر نشان می دهند که اگر نقاشان عصر صفوی عیاران را به تصویر کشیده اند، در عمل نیز چنین مردانی در خدمت شاهان صفوی بوده اند و ظاهرا تبرائیان تبرداری که در جریان تحولات مذهبی دوران شاه اسماعیل، در نقشی خشونت بار ظاهر شدند، همین عیارانی بوده اند که تصویرشان را در نقاشی ها می بینیم. در پاسخ به پرسش های پژوهش می توان گفت که نگاره عیار به بافتی تعلق دارد که اندیشه های دوبنی ایران باستان، دیویسنی، مهرپرستی، مزدکی گری، خرمدینی، جوانمردی، تصوف، ملامتی گری، باطنی گری، علوم باطنی، خلیفه ستیزی، ایران گرایی، حلولی گری و تشیع غالیانه، در شکل گیری ساختار آن نقش داشته اند و قدر مسلم اینکه اهمیت عیاران در روزگار صفوی، آنقدر بود که به رغم سکوت فردوسی در مورد این طایفه، نقاشان صفوی، نگاره عیار را در تصویرهای شاهنامه جای دهند.