کارایی روش نمونه برداری خط نمونه شاخه ای در برآورد تاج پوشش و تعداد در هکتار درختان در جنگل های زاگرس (مطالعه موردی: جنگل کارزان ایلام)

از پارامترهای اساسی در مدیریت جنگل، اطلاع دقیق از موجودی سرپای درختان جهت برنامه‎ ریزی است که با آماربرداری جنگل مقدور و عملی می‎شود. دخالت و وابستگی بیش از حد انسان به جنگل‎ها، ساختار طبیعی آنها را تغییر داده است.گرچه شرایط برداشت چوب در این جنگل‎ها فراهم نیست، اما نقش آنها در حفظ خاک و آب، معیشت مردم محلی و بهبود محیط زیست ضروری است.روش‎ های نمونه‎ برداری باید به‎گونه‎ای باشند که ضمن داشتن دقت لازم و هزینه کم، اجرای آنها در طبیعت آسان باشد. هدف اصلی این تحقیق ارائه یک روش نمونه ‎برداری جدید با عنوان ترانسکت شاخه‎ای در جنگل‎های زاگرس ایران و جنگل‎های مشابه است. از ویژگی‎ های این روش جدید داشتن دقت مناسب، اجرای آسان در طبیعت، سادگی محاسبات آماری و کم هزینه بودن است. تعداد درختان در هکتار (تراکم) در یک جامعه جنگلی بیانگر وضعیت موجود بوده و پایش آن، در ارزیابی تغییرات توده ‎های جنگلی بسیار اهمیت دارد. استفاده از روش‎ های نمونه‎ برداری فاصله‎ای بخصوص در جنگل‎های تنک، به ‎دلیل کاهش هزینه ‎های آماربرداری و داشتن دقت مطلوب در سال‎های اخیر رو به گسترش است. هدف اصلی تحقیق ارزیابی کارایی یک روش فاصله‎ای پیشنهادی (خط نمونه شاخه‎ای یا ترانسکت‎های با شاخه‎های جانبی) با قابلیت اجرای آسان و داشتن دقت مطلوب، در شبکه آماربرداری 100*100 متری و در محیط جی‎ای‎اس است.

مواد و روش‎ها: 

منطقه مورد مطالعه در بخش جنوب غربی منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ در شهرستان ایلام قرار دارد. ابتدا یک منطقه جنگلی با مساحت 90 هکتار آماربرداری صد در صد شد، سپس از خط نمونه ‎های 10 و 20 متری با شاخه ‎های فرعی حداکثر 20 متری استفاده شد (90 نقطه نمونه ‎برداری). در این تحقیق برای اولین بار از روش نمونه ‎برداری خط نمونه با شاخه ‎های جانبی 2، 4 و 6 شاخه استفاده شده است. در ارزیابی روش‎ها با آماربرداری صد در صد از معیارهای درصد صحت استفاده شد. در این روش از یک ترانسکت استفاده می‎شود که خود از چند شاخه یا ترانسکت جانبی یا فرعی تشکیل شده است. طول ترانسکت اصلی، ترانسکت فرعی، تعداد درختان مورد اندازه ‎گیری در هر ترانسکت فرعی و تعداد شاخه‎ های فرعی در این روش قابل تغییرند و بر اساس همگنی، ناهمگنی، تراکم، ساختار جنگل و ابعاد تاج درختان قابل تغییر است. و با توجه به وضعیت جنگل و نظرکارشناسی تعیین می‎شوند. به ‎طور کلی، زمانی‎که جنگل متراکم‎تر یا همگن‎تر باشد، می‎توان تعداد شاخه‎ های فرعی و درختان را کمتر در نظر گرفت. بهتر است در جنگل های غیر انبوه مانند جنگل های زاگرس، زیرشاخه های بیشتری در نظر گرفته شود تا سطح وسیع تری در برآورد موجودی قرار گیرد و تعداد قابل قبولی درخت به ‎صورت ترانسکت بررسی شود. با توجه به اینکه هدف اصلی تحقیق ارائه یک روش نمونه‎ب رداری جدید برای جنگل‎های زاگرس می‎باشد، می‎بایست نتایج حاصل از این روش، برای یک احتمال معین، با یک مقدار واقعی مقایسه گردد تا بتوان در مورد دقت آماربرداری در روش ‎های مورد مطالعه قضاوت نمود. در منطقه مورد مطالعه ابتدا آماربرداری صد در صد انجام شد و در مراحل بعدی نتایج داده‎های آماربرداری در هر روش نمونه‎برداری با مقدار واقعی یعنی نتایج حاصل از آماربرداری صد در صد منطقه، مورد مقایسه قرار گرفت.

یافته‎ ها: 

نرمال بودن داده‎ ها با استفاده از آزمون کای‎اسکوار و آزمون تی غیرجفتی (تی‎تست) برای مقایسه میانگین تعداد و تاج درختان در هکتار، حاصل از نمونه‎برداری با نتایج حاصل از آماربرداری مقدار واقعی (100 درصد موجودی) مورد آزمون قرار گرفت. با توجه به نتایج حاصل از آماربرداری صد در صد (12079 اصله درخت) تعداد در هکتار درختان 141 اصله و تاج پوشش (62/32) در هکتار 3074 مترمربع به‎دست آمد. خط نمونه 6 شاخه دو درختی با تعداد در هکتار 141 اصله و روش چهار شاخه یک درختی با تاج‎پوشش 3815 مترمربع در هکتار نسبت به میانگین واقعی بهترین نتایج را نشان داد. تجزیه و تحلیل یافته ‎ها نشان می‎دهد اکثر روش‎های نمونه‎ برداری مورد تحقیق (خط نمونه شاخه‎ای با شش روش مختلف (6b2t- 6b1t- 2b1t- 2b2t- 4b2t-4b1t) نتایج قابل‎قبولی جهت ارزیابی جنگل‎های تنک دارند ولی روش‎های خط نمونه شاخه‎ای در اکثر شبکه‎ ها دارای درصد خطای آماربرداری کمتر و از نظر میانگین تعداد در هکتار نیز مقدار واقعی نزدیکترند.

نتیجه‎ گیری کلی: 

در مجموع روش خط نمونه شاخه‎ای جهت برآورد تعداد در هکتار در اکثر شبکه‎ها دارای درصد صحت در محدوده 10 درصد و از نظر میانگین تعداد در هکتار نیز با احتمال 95 درصد اختلاف معنی‎داری با مقدار واقعی نداشت و نسبت به دیگر روش‎های فاصله‎ای موردمطالعه در این تحقیق (نسبت به روش‎های شاخه‎ای برای برآورد تاج‎پوشش) از دقت و صحت مطلوبتری برخوردار بود. با توجه به جدید بودن روش نمونه‎برداری ارائه شده موردی جهت مقایسه وجود نداشت به‎ عبارتی روش ترانسکت شاخه‎ای در مناطق دیگر انجام نشده که بتوان با نتایج این بررسی ارزیابی گردد. در نهایت نتایج این بررسی برای پارامترهای تعداد و مساحت تاج پوشش درختان در هکتار و مقایسه آن با مقدار واقعی و انعطاف‎پذیری این روش (قابل تغییر بودن تعداد شاخه‎ ها، تعداد درختان هر شاخه و طول ترانسکت‎های اصلی و فرعی) نشان می‎دهد روشی مناسب برای نمونه ‎برداری در جنگل‎های تنک و حتی جنگل‎های نرمال می‎باشد.