بررسی شاخص پیچیدگی ساختار (SCI) و کیفیت توده در رویشگاه های آمیخته مدیریت شده در جنگل خیرود نوشهر

همان طور که جنگل با گذر زمان دچار تحول می گردد ، فرآیندهایی که منجر به ایجاد جنبه های پیچیدگی نظیر ناهمگنی شرایط ساختاری توده و تنوع گونه ای می گردند بیشتر می شوند. انباشت مولفه های ساختاری از قبیل درختان زنده ، خشکه دارهای سرپا و افتاده در ساختارهای جمعیتی پیچیدگی توده را به‎وجود می آورد. این موارد، فرآیندهایی هستند که عمدتا به رویش و مرگ و میر درختان مربوط می شود که در مرحله جوانی آغاز شده، در مرحله بلوغ ادامه یافته و در نهایت به نوعی پیچیدگی ساختاری منجر می شود. با بررسی پیچیدگی در توده می توان از جنگل شناسی برای تحول پیچیدگی و تنوع در توده استفاده نمود. این مطالعه شاخص پیچیدگی ساختار در توده های آمیخته مدیریت شده نسبت به همدیگر را در جنگل های هیرکانی را به‎منظور تاثیر دخالت های مدیریتی در میزان این شاخص را مورد مقایسه قرار داد.

برای انجام این مطالعه پنج قطعه نمونه یک هکتاری مستطیلی در پارسل های 305، 306، 309، 310 و 311 در بخش گرازبن جنگل خیرود که در مجاورت هم قرار دارند، انتخاب شدند. جنگل آموزشی و پژوهشی خیرود در 6 کیلومتری شرق نوشهر از نوار جنگل های هیرکانی ایران واقع شده است که بخش گرازبن دارای مساحتی برابر 1001 هکتار است. برای انجام این مطالعه قطر کلیه درختان بالاتر از حد شمارش با استفاده از آماربرداری صددرصد در قطعات نمونه یک هکتاری مورد اندازه گیری قرار گرفت. ارتفاع درختان، فراوانی درختان کهنسال، فراوانی و حجم خشکه دارها، روشنه های تاج پوشش، شاخص مینگ لینگ و ضریب جینی نیز محاسبه گردید. برای کمی سازی شاخص پیچیدگی ساختار از مجموعه ای از متغیرهای مرتبط با مهم ترین ویژگی های ساختاری توده های جنگلی استفاده شد. برای این امر شاخص های منفرد انتخاب و شاخص چندمتغیره پیچیدگی در چهار مرحله محاسبه شد. در نهایت با جمع هر یک از متغیرهای شاخص پیچیدگی ساختار بین صفر و 100 تعیین شد. بر این اساس مقدار عددی شاخص در توده های جنگلی با بیشترین پیچیدگی نزدیک به 100 و در توده های با کمترین پیچیدگی در ساختار مقدار عددی نزدیک به صفر خواهد بود.

نتایج نشان داد در پنج قطعه نمونه در پنج پارسل 1836 اصله درخت بررسی گردید. بیشترین تعداد درخت در واحد سطح 564 اصله در هکتار در توده 306 است. گونه ممرز به‎طور نسبی گونه غالب در توده های 306، 305 و 310 و گونه راش گونه غالب در توده های 309 و 311 مورد مطالعه می باشد. همچنین، بیشترین میزان میانگین قطر، حجم سرپا و ارتفاع به ترتیب 32/5 سانتی متر و 458 مترمکعب و 41 متر مربوط به قطعه نمونه 309 می باشد. منحنی توزیع فراوانی درختان در طبقات قطری مختلف نیز اگرچه روند کاهنده و مبتنی بر توزیع نمایی کاهنده به حالت J شکل معکوس است، اما تفاوت هایی بین توده های مورد مطالعه در طبقات قطری مختلف مشاهده می گردد. بیشترین تعداد درختان در طبقات قطری کوچک (یعنی 15 و 20 سانتی متر) در توده 306 وجود دارد که به‎ترتیب 283 و 137 اصله می باشد. کمترین تعداد درخت در طبقات اولیه نیز 33 و 31 اصله می باشد که مربوط به توده 309 می باشد. مقایسه حجم درختان در کلا س های قطری نشان می دهد پراکنش حجم در همه کلاسه های قطری در پارسل 309 قابل توجه می باشد که در آن حجم در کلاسه های قطور و خیلی قطور به‎ ترتیب 296 و 83 متر مکعب در هکتار می باشد. در پارسل های 306 و 307 برای درختان در کلاسه خیلی قطور کمیتی وجود ندارد. قطعه نمونه 309 دارای بیشترین مقدار شاخص پیچیدگی می باشد که مقدار عددی آن 85 می باشد و کمترین مقدار این شاخص (66) در قطعه نمونه 305 وجود دارد. نتایج مقایسه ویژگی های مورد مطالعه برای تعیین میزان شاخص پیچیدگی ساختاری در بین توده های مختلف با استفاده از آزمون ANOVA با احتمال 5% (0/05=P) نشان داد فراوانی و مقدار حجم درختان، فراوانی درختان کهنسال، نسبت سطح روشنه به سطح جنگل، فراوانی و حجم خشکه دارها، ارتفاع درخت و شاخص Mingling دارای تفاوت معنی دار هستند.

نتیجه گیری کلی: 

میانگین شاخص پیچیدگی برای رویشگاه های مورد مطالعه 75/0 می باشد که بیشترین آن 0/85 می باشد و در پارسل 309 دیده می شود در حالیکه کمترین مقدارشاخص پیچیدگی 0/66 می باشد که در پارسل 306 وجود دارد. سایر رویشگاه ها دارای حالت بینابین می باشند. این تنوع پیچیدگی در رویشگاه های مختلف نشان دهنده وجود مراحل مختلف تحولی از جوان تا کهنسال در جنگل است. تصویری ساده می تواند نشان دهد که چگونه ویژگی های گوناگون ساختاری، پیچیدگی و تنوع را به جنگل منتقل می کند. اگر جنگلی فرضی در حالت های پیچیده و ساده در نظر گرفته شود. تفاوت آشکار در این مقایسه این است که توده پیچیده دارای دامنه وسیع تری از ابعاد درختان (و به طور بالقوه سنین) مانند برخی از درختان بزرگ ، در مقایسه با توده ساده است که دارای تعداد زیادی از درختان با ابعاد کوچک تر و بدون درختان بزرگ می باشد و به طور بالقوه درخت کهن سالی در آن وجود ندارد. توده پیچیده دارای حداقل دو گونه درختی است، در مقابل توده ی ساده فقط از یک گونه تشکیل شده است. توده پیچیده همچنین حاوی تعدادی خشکه دار سرپا و افتاده بزرگتر بر روی زمین است و در مقابل، توده ساده فاقد خشکه دار افتاده بزرگ است. سرانجام ، پراکنش درختان و تاج پوشش ها یا برعکس ، روشنه ها، از نظر مکانی در توده پیچیده متغیر است و منجر به ناهمگنی ساختاری در منطقه مورد نظر می شود. برای افزایش تنوع و پیچیدگی انجام اقداماتی از قبیل تنک کردن یا باقی گذاشتن درختان دارای اهمیت زیستگاهی از قبیل درختان قطور و کهنسال و خشکه دارهای سرپا و افتاده در برش های گزینشی که پیچیدگی ساختاری ، تنوع گونه ها و ناهمگنی را حفظ یا بازیابی می کند ، ضروری است.