شناسایی و ارزیابی خطر بالقوه بوم شناختی فلزات سنگین در خاک سطحی نورالدین آباد شهرستان گرمسار

فلزات سنگین از شایع ترین آلاینده های خاک هستند که می توانند خطرات بالقوه ای را برای محیط زیست و سلامت انسان به دنبال داشته باشند. بنابراین، این مطالعه با هدف شناسایی، تعیین و ارزیابی خطر بالقوه بوم شناختی فلزات در نمونه های خاک سطحی محل دفع پسماندهای حاصل از فعالیت واحد های تصفیه روغن (نورالدین آباد شهرستان گرمسار) در سال 1400 انجام شد.

در این پژوهش، پس از مطالعه مقدماتی و بررسی میدانی و با توجه به اینکه منطقه مورد مطالعه نسبتا همگن است و هیچ گونه چشمه آلودگی در منطقه نبوده و از سالیان دور در تمام این منطقه پسماند های خاک رنگبر و لجن اسیدی تخلیه شده است، از روش نمونه برداری تصادفی استفاده شد. نمونه های مرکب خاک سطحی از 8 ایستگاه منتخب در محدوده مورد مطالعه و از عمق 15-0 سانتی متر جمع آوری شد و پس از آماده سازی و هضم اسیدی نمونه ها در آزمایشگاه، محتوی فلزات کادمیم، سرب، نیکل، آرسنیک، جیوه، سلنیوم، کروم، باریم، وانادیم، آنتیموآن، نقره و بریلیم توسط دستگاه جذب اتمی با کوره گرافیتی Varian مدل GBC AA 932 اندازه گیری شد. به منظور برآورد شدت آلودگی از فاکتورآلودگی، درجه آلودگی، درجه آلودگی اصلاح شده، شاخص بار آلودگی، شاخص زمین انباشت و شاخص ریسک اکولوژیک استفاده شد. پردازش آماری داده ها نیز با استفاده از نرم افزار SPSS انجام شد.

میانگین غلظت عناصر کادمیم، سرب، نیکل، آرسنیک، کروم و وانادیم در خاک سطحی منطقه نورالدین به ترتیب mg/Kg69/1، 71/66، 43/28، 64/8، 38/25 و 85/18 به دست آمد. همچنین کیفیت خاک سطحی منطقه مورد مطالعه بنابر مقادیر درجه آلودگی از "درجه خیلی بالای آلودگی" در ایستگاه های 1 تا 5 تا "درجه فوق العاده بالای آلودگی" در ایستگاه های 6 و 7 و بنابر مقادیر شاخص زمین انباشت از "غیر آلوده" تا "آلودگی شدید"متغیر بوده است. همچنین نتایج حاصل از بررسی شاخص آلودگی اصلاح شده نشان داد، وضعیت آلودگی سرب و نیکل در درجه متوسط آلودگی و کادمیم، آرسنیک، کروم و وانادیم در درجه بالای آلودگی قرار دارد. علاوه بر این، با محاسبه فاکتور پتانسیل خطر بوم شناختی (Er)، مشخص شد که کادمیم و آرسنیک مهم ترین آلاینده های مسئول مخاطرات اکولوژیک بوده و روند تغییرات خطر بالقوه بوم شناختی فلزات منطقه به ترتیب سرب< کروم< نیکل< آرسنیک< کادمیم ارزیابی گردید. از طرفی، با توجه به این که میانگین مقدار شاخص خطر بالقوه بوم شناختی (RI) برابر با 35/314 بود، بنابراین خطر بالقوه بوم شناختی تجمعی فلزات در نمونه های خاک مورد مطالعه در دسته "مخاطره بوم شناختی شدید" قرار دارد.

مقایسه میانگین محتوی فلزات شناسایی شده در نمونه های مورد مطالعه با حدود مجاز استاندارد های کیفیت منابع خاک سازمان حفاظت محیط زیست ایران نشان داد که مقدار فلزات سرب و کادمیم بیشتر از حد مجاز و مقدار فلزات نیکل، آرسنیک، کروم و وانادیم کمتر از حد مجاز بوده است. بنابراین با توجه به تجاوز میانگین غلظت تعدادی از ترکیبات شناسایی شده از حد مجاز، به منظور حفظ سلامت محیط و انسان به اعمال اقدامات اصلاحی و پاکسازی خاک بر اساس استانداردهای پاکسازی آلودگی خاک سازمان حفاظت محیط زیست ایران توصیه می شود.